0‘zbekiston respublikasi oliy va 0‘rta maxsus ta’lim vazirligi

blrinchi usul, bevosita axborot axborot-maslaxat xizmati bo- zorini tahlil qilish;

ikkinchi usul, maqsadli guruhlar: fermer va dehqon xo'jaliklari, qishloq tadbirkorlari va boshqalami maxsus anketa so‘rovnomalari asosida so‘rovlar o‘tkazish yo‘li bilan axborot- maslahat xizmati bozoridagi xizmatlar hajmi va tarkibini о ‘rganish;

uchinchi usul, axborot-maslaxat xizmatlariga oid ikkinchi ma’lumotlami va mutaxassis-ekspertlar (odatda xo‘jalik rahbari, ish yurituvchi, mutaxassis, maslaxatchi va boshqalar) fikr, xulosasi va bahosiga asoslangan holda baho berish.

Amaliyot ko‘rsatishicha, hududlarda asosan yuqorida ko‘rsatib o‘tilgan birinchi va ikkinchi usullardan nisbatan ko‘proq foy- dalanilmoqda. Shu bilan birga ushbu usullardan yanada keng-roq foydalangan holda axborot-maslahat xizmatlariga bo'lgan talab­ni aniqlashda ayrim to‘siq va muammolar mavjud. Masalan, bi­rinchi qo‘llash nihoyatda ko‘p hajmdagi maxsus ma’lumotlami to'plashni talab etadiki, bu birinchidan, nihoyatda mashaqqatli va ko‘p mehnat talab qiladi, ikkinchidan, aksariyat hollarda bunday ma’lumotlar fermer va tadbirkorlar subyektlarining ishlab chiqa- rish yoki iqtisodiy-moliyaviy nuqtayiy-nazardan siri bo‘lganligi bois, ulami yetarli darajada to‘plashning iloji bo‘lmaydi.
Ikkinchi usul ham nisbatan sermexnat bo‘lganligi bilan birga, ushbu usul asosida olingan ma’lumotlaming reprezentativligi ay­rim hollarda muammo keltirib chiqarishi mumkin. Ushbu usulni qo'llashda kelib chiqishi mumkin bo‘lgan muammolar sirasiga o‘tkazilgan so‘rovnomalami tahlil qilish, xulosa va takliflar tay-
226
yorlash ko‘p vaqt talab qilishini kiritish lozim. Chunki, so‘rovnoma o‘tkazish vaqti va olingan ma’lumotlarni qayta ishlash, xulosa va takliflar tayyorlash cho‘zilib ketsa, olingan natijalar real haqiqatni aks ettirmaydi, pirovard natijada taklif va xulosalaming reprezen- tativligi kamaydi. Shunga qaramasdan, ushbu usul bugungi kunda qishloq xo‘jaligida axborot-maslaxat xizmatlariga bo‘lgan talabni aniqlashning eng samarali usuli hisoblanadi, hamda undan amali- yotda foydalanishga tavsiya etiladi.
Shu bilan birga, baholash nazariyasi va amaliyoti hamda ta- tnoyillariga asoslangan uchinchi usulni inkor etmagan holda, ushbu usulni yirik shahar va sanoat markazlari atrofida joylashgan hamda sermehnat va noqishloq xo‘jalik faoliyat (ko‘p tarmoqli) turi bilan shug‘ullanayotgan xo‘jaliklaming axborot-maslahat xiz­matlariga bo'lgan talabini aniqlashda qoMlash birmuncha yuqori samara beradi.
Takidlash joizki, baholash tamoyillariga asoslangan usul ma’lumotlar bozoridagi joriy holatni tavsiflash bilan birga uni ke- lajakda rivojlantirish yo‘nalishlarini hamda istiqbol parametrlari, ishlab chiqarish, iqtisodiy va boshqa sohalarga mansub statistik ma’lumotlarga va “tajribalar” tahliliga asoslanadi, qilingan xu­losa va natijalar asosida ekstrapolyasiya metodlari yordamida is- tiqboldagi holat baholanadi. Tadqiqotlar ko‘rsatishicha, bugungi kunda tashkil etilgan axborot-konsalting markazlarining faoliyat yuritishiga quyidagi omillar ta’sir etmoqda:

• 
  Agrar sohaga tadbirkorlariga ko‘rsatilayotgan va taklif eti- layotgan xizmatlar iqtisodiy va tashkiliy jihatdan zamon talablari- dan orqada qolayotganligi;
  
• 
  Fenner va qishloq tadbirkorlarining bozor iqtisodiyotiga oid bilim va ko‘nikmalarining yetishmasligi;
  
• 
  Fermerlaming agrotehnologiyalar, iqtisodiyot va boshqa yo‘nalishlar bo‘yicha bilim va malakasining talab darajada emas- ligi;
  
• 
  Fermer ho‘jaliklari axborot-konsalting markazlari xizmat- lari xizmatlarining xo‘jalik faoliyatiga oid strategik va taktik
  

227
yo‘nalishdagi qarorlar qabul qilishdagi ahamiyati va mohiyatini to‘g‘ri baholay olmayotganligi;

• 
  Axborot-konsalting markazlari o‘quv-uslubiy, moddiy- texnik va moliyaviy imkoniyatni qo‘llab-quwatlash chora-tadbir- lami mavsumiy xarakterdaligi;
  
• 
  Axborot-konsalting markazlari xizmati ko‘rsatish turlari ko‘lamining yetarli emasligi va sifatining talab darajasida emasligi;
  
• 
  Konsalting xizmatlaridan yetarli darajada foydalanilmasligi hamda sohada raqobat muhitining talab darajasida shakllanmagan- Hgi;
  
• 
  Shu munosabat bilan, markazda xizmat ko‘rsatishni innovat- sion loyixalarga yo‘naltirishini, marketing va konsalting xizmati ko‘rsatishga ham ustuvorlik berish maqsadida “Marketing tad- qiqotlari o‘tkazish va axborotlar to‘plash” guruhi tashkid etish tak- lif etiladi.
  
• 
  “ Marketing tadqiqotlari o‘tkazish va axborotlar to‘plash” guruhining asosiy vazifalari quyidagilardan iborat bo‘lishi lozim:
  
• 
  Hududdagi xo‘jaliklaming ekin maydoni, ekin turlari bo‘yicha axborotlar to‘playdi;
  
• 
  Xo‘jalik yurituvchi subyektlarining barcha turdagi xizmat (tovar)larga bo‘lgan talabini o'rganadi;
  
• 
  Servis korxonalari (joylashgan manzili, ko‘rsatadigan xiz­mat turlar va xizmat baxolari) to‘g‘risida ma’lumotlar to‘playdi;
  
• 
  Qishloq xo‘jaligi mahsulotlari, servis korxonalari, ular to- monidan ko‘rsatiladigan xizmat ( tovar)laming reklamasini uy- ushtiradi. Bunday markazlaming qishloq xo‘jaligi mahsulotlari yetishtiruvchi subyektlar uchun:
  
• 
  Hududdagi servis xizmati ko‘rsatuvchi korxonalar to‘g‘risida batafsil ma’lumotga ega boiish;
  
• 
  Taklif etilayotgan xizmat (tovar)lardan o‘zi uchun (baholari) ma’qul bo'lgan servis xizmati ko'rsatuvchini tanlash;
  
• 
  Yetishtirilgan qishloq xo‘jaligi mahsulotlari reklamasini uyushtirish;
  
• 
  Olingan ma’lumotlar asosida xizmat (tovar) (assortment) larini o‘zgartirish va faoliyatini shunga mos ravishda muvo- fiqlashtirib borish;
  
• 
  Ko‘rsatiladigan (sotiladigan) xizmat (tovar)lami reklama qilish va foydalanuvchilami ko‘rsatiladigan (sotiladigan) xizmat (tovar)larga ko'proq jalb qilish va boshqalar;
  
• 
  SHuningdek markazlarda marketing va huquqiy xizmat ko‘rsatish yo‘nalishlariga ustuvorlik berish maqsadida tashkiliy tuzilmasida “ Marketing axborot-maslaxat xizmati va huquqiy ma- salalar bo‘yicha menejer” boMimini tashkil etish tavsiya etiladi.
  

Markazning faoliyati ham iste’molchi, ham servis korxonalari uchun xizmat ko‘satishga yo‘naltirilgan. Shu bois, markaz tu- mandagi qishloq xo‘jalik mahsulotlari yetishtiruvchilar faoliyati to‘g‘risidagina emas, balki servis xizmati ko'rsatuvchi korxonalar bilan yaqin aloqani yo‘lga qo‘yib, ular faoliyati to‘g‘risida ham to‘liq ma’lumotga ega boMishi kerak. Shundagina iste’molchi ham, xizmat ko‘rsatuvchi ham ko‘p muammolami ushbu markaz orqali hal qilishi mumkin. Markaz faoliyati ko‘rsatadigan pullik xizmatlardan keladigan daromaddan moliyalashtiriladi.
Axborot-konsalting markazida innovatsion g‘oya va ilg‘or agro- texnologiyalar bo‘yicha ma’lumotlar banki shakllantirilgandan so‘ng, ulami fermer va qishloq tadbirkorlariga yetkazishning in­novatsion va nisbatan oqilona usul, vosita yo‘llaridan foydala- nish, markaz faoliyati samaradorligini oshirishda muhim ahamiyat kasb etadi. Qishloq xo‘jaligida axborot-konsalting markazlarida xizmatlar ko‘rsatishni tashkil etishda quyidagi chora-tadbirlami amalga oshirish maqsadga muvofiq, jumladan:

• 
  Fermer va qishloq tadbirkorlarining me’yoriy-huquqiy, iq- tisodiy-moliyaviy va texnologik masalalarga oid bilimni oshirish;
  
• 
  Hududdagi mulk shaklidan qat’iy nazar, tashkil etilgan ax­borot-konsalting markazlari, kasb-hunar kollejlari va o‘quv markaz- lari, “fermerlar dala maktabi” yoki “namimaviy dala uchaskasi”da maxsus dasturlar asosida turli muddatli o‘quv kurslari, amaliy seminar-treninglari, ko‘rik va namoyishlar o‘tkazish;
  

229

• 
  Qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishdan ajralgan (asosan noyabr- mart oylari) holda yuqorida qayd etilgan o‘quv maskanlarida fer- mer xo‘jaliklari kasbiy malakasini oshirish;
  
• 
  Qishloq va mahalla fuqarolar yig‘ini hamda hududdagi MTP va boshqa markazlarda yangi texnika va agrotexnologiya, innovat- sion g‘oya va ilg‘or tajribalami ommalashtirish, namoyish etish;
  
• 
  Mutaxassis va ixtisoslik yo‘nalishi bo‘yicha guruhlargabo‘lib tabaqalashtirilgan holda o‘qitish va bilimini oshirish;
  
• 
  Internet tarmog‘i va komyuterlashgan tizimdan foydalangan holda, elektron model va dasturlar asosida ishlab chiqarishni tash- kil etish, iqtisodiy-moliyaviy faoliyatni boshqarishni kompyuter- lashgan monitoring tizimni o‘zlashtirish borasida treninglar tashkil etish;
  
• 
  Xizmatlardan foydalanish, marketing va menejment, resurs sarfi va pul harakatini boshqarish va boshqalar. .
  

Yuqorida keltirilgan taklif va tavsiyalar fermer va qishloq tadbir- korlarining axborotlar bilan ta’minlashni yaxshilashga, ulaming bozor iqtisodiyoti bo‘yicha bilim va ko'nikmalarini oshirishga, pirovard natijada ishlab chiqarish samaradorligini yuksaltirish va daromadini ko‘paytirishga sharoit yaratadi.

2.