1-§. Fanning mazmuni, vazifalari, predmeti va uslublari. Kimyoviy va mexanik texnologiyalar haqida tushuncha

6-§. Fazali tarkibi bo‘yicha kimyoviy jarayonlarni turkumlash 
Kimyoviy sanoat jarayonlarida sodir boʻladigan kimyoviy reaktsiyalar juda 
xilma – xildir. Reaktsiyalar natijasida asosiy yoki maqsadli mahsulot olinadi, 
shuningdek, bir qator hollarda xalq xoʻjaligi ahamiyatga ega boʻlgan qoʻshimcha 
mahsulotlar, va xalq xoʻjaligida etarli qoʻllanilmaydigan mahsulotlar ishlab 
chiqarish chiqindilari ham hosil boʻladi. 
Kimyoviy 
reaktsiyalar 
bir 
qator 
umumiy 
xususiyatlarga 
koʻra 
klassifikatsiyaladi. Qaysi belgilar asos sifatida olinishiga qarab kimyoviy 
reaktsiyalarni klassifikatsiylashning bir necha turlari mavjud. 
R e a k t s i y a l a r oʻ k a z I s h s h a r o i t i g a qarab: 1) izotermik va 
noizotermik, 2) oʻgarmas va ozgaruvchan hajmga (bosimda), 3) adiabatik va 
noadaiabatik yani tashqaridan issiqlikni kiritmaslik va kiritish orqali boradigan 
reaktsiyalarga boʻlinadi. 

---

Kimyoviy reaktor konstruktsiyasi va jarayonni boshqarish usullarini tanlash 
uchun reaktsiya tizimining fazaviy tarkibi muhim ahamiyat kasb etadi. 
Reagentlar va mahsulotlarning fazaviy tarkibiga qarab gomogen va geterogen 
kimyoviy reaktsiyalar turlari mavjud. Gomogen reaktsiyalarda reagentlar va 
mahsulotlar bir xil fazada (suyuq yoki gazsimon) boʻladi. Masalan, azot oksidi NO 
ning atmosfera kislorod bilan oksidlanishi gaz fazali reaktsiya boʻlib, eterifikatsiya 
reaktsiyalari (efirlarni organik kislotalar va spirtlardan olish) suyuq fazadir. 
Geterogen reaktsiyalar sodir boʻlganda, reaktivlarning yoki mahsulotlarning 
kamida bittasi fazaviy holatda boʻladi, bu reaktsiyaning boshqa ishtirokchilarining 
fazaviy holatidan farq qiladi. 
Ikki fazali tizimlar: gaz – suyuq, gaz – qattiq, suyuq – qattiq, suyuq – suyuq 
(ikkita oʻzgarmas suyuqlik), qattiq – qattiq va uch fazali reaktsiya tizimlarining 
turli xil koʻrinishlari mavjuddir. Geterogen jarayonlar sanoat amaliyotida bir hil 
jarayonlarga qaraganda koʻproq uchraydi. Geterogen reaktsiyalar, xususan, qattiq 
suyuq yoqilgʻining yonishi, metal va minerallarning kislotalarda erishi paytida 
sodir boʻladi. 
Klassifikatsilashning yana bir muhim turi bu reaktsiya mexanizmiga koʻra 
klassifikatsiyalashdir. 
Oddiy (bir bosqichli) va murakkab (koʻp bosqichli) reaktsiyalarni 
farqlananadi. Oddiy reaktsiyalarda, uni amalga oshirish uchun faqat bitta energiya 
toʻsigʻini (bir bosqich) engib oʻtish kerak: