1- ma’ruza. Kirish. O’sish va rivojlanish qonuniyatlari. Tayanch-harakat tizimining yoshga oid xususiyatlari va gigiyenasi. Nerv tizimining yoshga oid fiziologiyasi va gigiyenasi. Oliy nerv faoliyati va uning yoshga oid xususiyatlari. Reja

Yoshga oid fiziologiya fanining predmeti va uslublari: Tirik organizmda kechayotgan jarayonlar va ularni o‘rab turgan muhitda hayot kechirishga moslashishini ta’minlovchi jarayonlar haqidagi fan. Fiziologiya odam va hayvonlarning yaxlit organizmida va uning hujayralari, to‘qimalari, a’zolar tizimi va a’zolari hamda ularning tuzilish birliklarini tashkil qiluvchi qismlarida bajarilayotgan funksiyalar bo'yicha qonunlarni ochib beradi. Demak, fiziologiya, odam va hayvonlar oganizmida kechayotgan moddalar almashinuvi va ko'plab boshqa jarayonlarning amalga oshishini, tashqi muhit shart-sharo’ltlari, ya’ni ekologik omillarning o‘zgarishi bilan bog’liq holda kechishini, omillar ta’sirida o‘zgarishini va ana shu omillar ta’siriga moslanishlarini kompleks holda o‘rganadi.
Shunday ekan, ekologiyaning mo’tadilligini ta’minlamasdan, gigiyena va sanitariya talablariga rioya qilmasdan, atrof-muhitni sog’lomlashtirib bo’lmaydi.
Bu esa mamlakatimiz kelajagi bo’lgan yangi tug’ilgan, o‘sib kelayotgan yosh
avlodni mo’tadil o‘sish-rivojlanishini, tana sog’lig’ini ta’minlash imkoniyatini cheklab qo'yadi. Ma’lumki, gigiyena inson bilan atrof-muhitning uzviyligini ta’minlaydi. Shu ma’noda gigiyena tabiiy ijtimo’ly muhit-borliqning odam organizmiga ijobiy, salbiy ta’sirini ham o’rganadi, tavsiyalar beradi.
Yoshga oid fizologiya fanining uslublari. Bolaning tug'ilishidan boshlab to voyaga yetguniga qadar, organlar funksiyasini, organizmni turli fiziologik usullar yordamidi o'rganib, muhim funksiyalarni yozib olib, m aium otlar to'planadi va ular taxlil qilinadi:
1. Laboratoriya tekshirish usullari. Bu usul yordamida organizm funksiyalariga tashqi ta’sirni o'rganish, organizmda biror organning funksiyasi yoki ahamiyatini aniqlash, organ faoliyatining nerv tizimi faoliyatiga ta’sirini bilish, organlarni qon bilan ta’minlanishi o'rganiladi. - in’eksiya usuli - ichki kovak a’zolarga, qon tomirlarga turli xil kimyoviy bo'yoqlar yuborib o'rganiladi. - rengen nuri yordamida o'rganish usuli - bu usulda tirik organizmni o'rganishga imkon beradi. - auskulatsiya usuli - maxsus eshituv asboblari yordamida a’zolar (yurak va o'pka)ning ishlab turgan paytida eshitiladi.
2. Antroponometrik usul: bu usulning bir nechta turlari mavjud bo'lib, bular quyidagilardir:
a) somatometrik - bola bo'yining (o'tirgan va turgan holda) uzunligi, vazni, ko'krak qafasining kengligi;
b) fiziometrik - funksional ko'rsatkichlardan o'pkaning tiriklik sig'imi, q o i mushaklarining kuchi, ko'rish o'tkirligi, ko'rish maydoni va hokazo.
v) somatoskopik - qad-qomatning tuzilishi (umurtqa pog'onasining shakli, ko'krak qafasi, oyoq mushaklarining rivojlanishi, teri ostidagi yog' qatlamining miqdori va hokazo), jinsiy rivojlanish alomatlari aniqlanadi. O'tkaziladigan antropom etrik tekshiruvlar bolalarning yoshiga qarab har xil tuzilishi mumkin.
Maktabgacha yoshdagi bolalarning jismoniy rivojlanishini aniqlashda qo'shimcha harakat faoliyati, hamda tilning rivojlaniShiga ahamiyat beriladi. Antropometrik tekshiruvlar kunning birinchi yarmida, asboblar yordamida yorug' xonalarda, qulay mikro’lqlim sharo’ltida o'tkazilishi kerak.
3.Tabiiy eksperiment usuli - gigiyenadagi asosiy usul bo'lib, u organizmga taShqi muhitning har tomonlama ta’sirini o'rganadi. Bu usulda bola uchun tabiiy yashash sharo’ltida (dars soatlari, jismoniy mashqlar, sport va oddiy o'yinlar va boshqalar) organizm bilan atrof- muhit o'rtasidagi o'zaro bog'liqlik, tabiiy omillarning bola organizmiga ta’siri o'rganiladi.
4. Statistika usuli: tashqi muhit ta’sinning salomatlikka ijobiy va salbiy natijasini aniqlaydi. Bolalar muassasalarining maxsus standart jihozlar bilan ta’minlash, bolalar kiyim kechaklari, poyafzal o'lchamini aniqlashda va boshqa kerakli buyumlar bilan ta’minlashda foydalaniladi. Bu usullar yordamida profilaktik chora-tadbirlar ishlab chiqarish uchun zarur ma’lumotlar olinadi. Keyingi yillarda esa fizika, radiotexnika, elektronika, kibernetikaning zamonaviy usullaridan keng foydalanilmoqda. Masalan, tashxis qo'yishda kompyuter-tomografiyadan keng foydalanilmoqda.