1- mashgulot. Otlarning ekstererini urganish Darsning maksadi

Ot tuslarini bir-biridan farklash.

Tuslar nomi	Farklanishi	Xarakteristikasi
Tim kora		Butun tanasi, oeklari, eli va dumi tim kora bulib, kora junlar bilan koplangan.
Turik	Koramtir turik, ochik turik, tilla turik	Boshi va tanasi jigarrang eki mala bulib, eli, dum iva oeklarining bilakuzuk va sakrash bugimlaridan pasti kora rangda buladi.
Kora kuyuk	Kora kuyuk	Boshi, tanasi, oeklari, eli va dumi kora, kuz atrofida tumshuk oxirida va chovlarida kuyuk ochik sargish rangli junlar tovlanadi.
Saman	Kora el saman	Tanasi va boshka sarik kum eki sarik somon rangida. Eli va dumi oeklarining sakrash bugimidan pasti kora. Karchigaydan sagrisi tomon ketgan tasmasi bulishi mumkin.
	Ok el saman	Tanasi kora, eli samannikidek, boshi va oeklari, yoli va dumi tanasining asosiy tusida eki undan ochikrok. Gavdasining xama kismi bir xil sargish sut rangida kupincha Kuzi chagir buladi.
	Turik saman	Tanasi turik okish va ba’zi joylari jigarrang sargish. YOli va dumi kora-kungir, tumshugi kuz atrofii, kukrak va korin osti okish rangda. Karchigaydan sagrisi tomon ketgan tasmasi bor. Oeklari kora-kungir, ba’zan zebrasimon (targil) rangda, kuragida koramtir doglari bulishi mumkin.
	Malla saman	Boshi, tanasi va oeklari ochik mala tusda. Kuz atrofii, tumshuk oxiri, korni, chovi tuslarining rangi uchgan okishrok. El va dum kismlari kungir va koramtir junlardan iboratdir. Orkasidan sagrisi tomon ketgan tasmasi bor. Kukrak osti va bilakuzuk kismi-zebrasimon targil rangda kurak kismida koramtir doglar bulishi mumkin.
Kulrang (sichkon rangida)	Koramtir	Tanasi, kul eki sichkon rangida boshi, eli, dumi va oeklarining sakrash bugimidan pasti kora, orkasidan sagrisi tomon ketgan tasmasi bor. Kukrak osti zebrasimon targil rangda, kurak kismida koramtir dog bulishi mumkin.
	Ochik kulrang	Tanasi va boshi kulrang, tumshugi va korni osti ochrok. Oegining pasti korakungir, karchigayidan sagrisi tomon tasmasi bor.
Jiyron	Koramtir, ochik, tilla rangda	Bosh tanasi va oeklari shokolad eki mala kizgish rangda, yoli va dumi tanaga nisbatan birmuncha ochik, Surma eki ochrok rangda.
Malla	Kora malla, ochik malla va tilla malla rangda	Boshi, tanasi va oeklari bir xil, mala rangda, eli va dumi xudi shu rangda, ba’zan ochikrok va korarok mala rangda buladi.
Kuk	Tuk va och kuk jiyron kuk jiyron kuk sepkil kuk	Boshi,tanasi va oeklari ok va kora junlarining aralashmasidan iborat, yoli, dumi va oeklari tanaga nisbatan korarok eki ochikrok rangda bulishi mumkin. Eshi utgan sayin och kuk tusli otlarning tusi okarib boradi, ya’ni kuk olma, ochik kuk va okish ranga aylanadi.
Ola	Malla ola, kora ola, turi kola, saman ola.	Tanada va oeklarining bilakuzuk xamda sakrash bugimlarining yukori va pastki kismida yirik ok doglar buladi. Tana asosan kora, turik, saman eki malla tusda buladi.
chavkar	Xar xil dogli, targil, olachipor.	Tanada kupincha ok eki ochikrok kichik va urta kattalikda malla, jigarrang, turik rangli doglar, ba’zan koramtir ok doglar kuzga tashlanadi. Bunday doglar kupincha sagrisida uchraydi.
Buril	Malla-buril, kora-buril turik-buril, saman-buril.	Tugilganda tanasida ok junlar Bilan baravar mikdorda malla,kora; turik eki saman tusdagi junlar buladi. YOshning uzgarishi bilan tanadagi tus uzgarmaydi. Boshi va oeklari asosiy tus rangini saklaydi.
Buz		Kulun tugilganda boshi, tanasi, oeklari ok rangda yosh uzgarishi bilan tana tusi uzgarmaydi. Terisi koramtir, ya’ni pigmentlar etishmaydi. Kuzi kizgish «Oynachagir».

Ba’zan egarning urishi, ayilni kisishi natijasida junlarning rangi uzgarib, ok va boshka tus paydo bulishi mumkin. Bunday uzgarishlarni belgilardan ajratish lozim. Sungra oeklardagi belgilar joylashishi kuyidagicha kursatiladi:

Bakayning keyingi uchi ok, milkli, yarim bakayli, bakay bugimlarigacha ok, bakay bugimlarini kamrab olgan, orka oek kaftining yarmi ok, sakrash bugimigacha bulga nok belgi, sakrash bugimini kamrab olgan ok belgi. Agar oeklarida belgilar bulmasa xujjatga ezishda yuk, deb kayd kilinadi. Tus va belgilari sifat belgisi xisoblanib, nasldan-naslga utadi (9-rasm).
Tamgalash yilkichilikdagi muxim tadbirlardan xisoblanadi. Tamga otlarning chap elkasiga va chap soniga bosiladi. Soniga xujalikning emblemasi va tugilgan yilining oxirgi ikki rakami, chap elkasiga esa otning inventar nomeri bosiladi.
Tamgalashga karab va tugilgan xujjatiga asosan otlarning yoshi buyicha buxgalteriya ruyxati tuziladi va zootexnika xisoboti yurgiziladi. Yilkichilikda naslchilik ishlarini tugri tashkil etishda otlarni tamgalashning axamiyati benixoya katta. Xozirgi vaktda tamgalashning ikki issik va sovuk usuli kullaniladi.
Issik usulda tamgalashda ot terisiga kuydirib belgi bosiladi. Otning tamga bosiladigan joyi, albatta, kuruk bulishi shart. Usik junlari kaychi eki lezvie bilan olinadi. Kulunlar sentyabrning oxiri – oktyabr oylarida xavo salkin bulgan vaktlarda tamgalanadi. Xujalik emblemasi solingan tamganing buyi 12-13 sm, eni 8-10 sm buladi. Kulunlarning usishi Bilan tamganing xajmi kariyb 1,5 marta kattalashadi. Rakamlarning buyi 6 sm, eni 3-4 sm dan oshmasligi kerak. Tamga 60-70 sm uzunlikdagi temirdan yasalib, uning uchiga 30-40 smuzunlikda yogoch dasta urnatiladi. Tamga maxsus kilingan raskol ichida yotkizilib bosiladi.
Olda kizigan tamganing rakami olcha rangida bulib, xarorati taxminan 600-650ºS atrofida. SHu darajada kizigan tamga otning elkasiga yoki soniga 2-4 sekund bosib turiladi. YAxshi bosilgan tamganing urni sargish rangda bulib, jun ildizlari kurinib turishi kerak. Tamga bosilgan joyga vazelin surkaladi. Tamgalangan kulunlarni ma’lum vaktgacha otxonada saklanadi, chunki ishkalanish natijasida tamga urni yara bulishi mumkin. SHu vaktda navbaichi kuzatib turishi kerak. SHunday kilinsa, tamga urnidan jun chikadi. Bu usulning kamchiligi shundaki, kupincha belgilar kattalashib kurinmaydi, ot kattik ogrik sezadi vat eri sifati buziladi. Tamga bosishning ikkinchi – sovuk usulini Butunittifok yilkichilik ilmiy tekshirish instituti olimlari ishlab chikkan. Tamgalash vaktida tamga bosadigan kishi xalat eki kombinezon va kuliga tukilgan kulkop kiyishi xamda ximoya kuzoynagi takishi zarur. Tamgalash oldidan tamga bosiladigan joyning juni kirib olinadi va 96% spirt Bilan artiladi. Sovitilgan tamga va suyuk azot maxsus termos (Dyuar idishi)da saklanadi. Bu usulbilan tamgalashda metall tamga suyuk azotda - 196ºS gacha sovitiladi.
Tamga idishdan olinishi bilan termos kopkogi epiladi. Sovitilgan tamga 6-7 oylik duragay kulunlarni tamgalashda 25-30 sekund, maxallitsy va ogir yuk tortuvchi zot kulunlarida 35-40, kata yoshdagi otlarda esa 40-50 sekund tutib turiladi. Bunda pigment xosil kiladigan tukimalar parchalanadi, natijada tamga bosilgan joydan pigmentsiz ok junlar usib chikadi (10-rasm).
1. Otlarni tuslari buyicha farklash va ularga xarakteristika berish formasi.

Tart №	Tus nomlari	Farklanishi	Xarakteristika
1	Kora kuyuk
2.	Okyol saman
3.	Saman
4.	Kulrang
5.	Jiyron
6.	Malla
7.	buril