1-2 Maruza. Atom spektroskopiyasi usullari. Atom-emission spektroskopiya

MODDALARNI ATOMLASh USULLARI 
Atom-emissiya spektroskopiyasida ishlatiladigan atomlash va qo’zg’atish 
manbalarining asosiy turlari quyidagi jadvalda keltirilgan. 
2.1-jadval. Atom-emissiya spektroskopiyasida ishlatiladigan atomlash 
manbalalarining asosiy turlari 
Atomlash 
manbaining turi 
T, 
0
C namunaning 
xolati 
min
C
, mass. 
% 
r
s
Alanga 
elektr yoyi 
elektr uchquni 
induktiv 
bog’langan plazma 
1500-3000 
3000-7000 
10000-
12000 
6000-10000
Eritma 
Qattiq 
Qattiq 
Eritma 
10
-7
-10
-2 
10
-4
-10
-2 
10
-3
-10
-1 
10
-8
-10
-2
0,01-0,05 
0,1-0,2 
0,05-0,1 
0,01-0,05 
 
Alanga. AES da ishlatiladigan temperaturasi eng past bo’lgan atomlash va 
qo’zg’atish manbai hisoblanadi. Yonuvchi aralashmaning tarkibiga qarab alanganing 
temperaturasi 1500 dan (yorituvchi gaz va havo aralashmasi) to 3000 
0
S gacha boradi 
(asetilen - N
2
O). Atomlash va qo’zg’atish oson bo’lgan elementlar uchun birinchi 
navbatda, ishqoriy va ishqoriy-yer metallari (Ca, Sr, Ba) uchun bunday 
temperaturalar eng samarali natija beradi. Alanga fotometriya usuli bular uchun eng 
sezgir usullardan biridir (aniqlash chegarasi 10
-7 
% mass. gacha). Ko’pchilik boshqa 
elementlar uchun aniqlash chegarasi bir necha tartib pastdir. 
Atomlash manbai sifatida alanganing muhim ustunligi uning turg’unligidadir 
va shunga ko’ra o’lchash natijalari yaxshi takrorlanadi (
05
,
0
01
,
0


r
s
). 
Elektr yoyi. AES da o’zgaruvchan va doimiy tokning yoy razryadi ishlatiladi. 
Yuqori zichlikka ega bo’lgan tok kuchi va va past kuchlanish orqali ikkita elektrod

---

4
orasida yoy razryadi hosil qilish mumkin. Bu holda elektrodlar orasidagi kuchlanish 
50 V gacha, tok kuchi esa 2-30 A gacha boradi. Elektrodlarning biri namuna 
ikkinchisi esa ko’pincha toza grafit bo’ladi. Pastki elektrodning o’rtasi o’yilib unga 
namuna joylashtiriladi. Shuning uchun, yoy razryadi qattiq namunalarni analiz qilish 
uchun juda qulaydir. Eritmalarni analiz qilish uchun odatda, eritma kukunsimon 
modda bilan birga bug’lantirilib namuna tayyorlanadi va pastki elektrodning 
chuqurcha qilib o’yilgan joyiga qo’yiladi. Agar, analiz qilinadigan namuna metall 
(qotishma) bo’lsa, uning o’zi pastki elektrod rolini bajaradi. 
Yoy razryadining temperaturasi 3000 - 7000 
0
S gacha bo’ladi. Bunday 
temperaturalar ko’pchilik elementlarni samarali atomlash va qo’zg’atish uchun 
yetarlidir (galogenlar kabi qiyin qo’zg’atiladigan metallmaslardan tashqari). 
Ko’pchilik elementlar uchun yoy razryadi orqali aniqlash chegarasi 10
-4
- 10
-2
% 
mass.ni tashkil qiladi. O’zgaruvchan tok yoyida temperatura doimiy tok yoyinikiga 
qaraganda balandroq bo’ladi. 
Yoy atomizatorlari (ayniqsa doimiy tokniki) ish maromining turg’unligi, 
alanganikiga qaraganda past bo’ladi. Shuning uchun, tajriba natijalarining 
takrorlanishi katta emas (
2
,
0
1
,
0


r
s
). Lekin, yarim miqdoriy aniqlashlar uchun 
bunday takrorlanish yetarlidir. Yoy atomizatorlari qo’llaniladigan muhim sohalardan 
biri ko’rish uchun imkon beradigan spektr asosida sifat analizi o’tkazishdir. Bu ish 
uchun, yoy atomizatori eng yaxshi xarakteristikalarga ega.