1-2 Maruza. Atom spektroskopiyasi usullari. Atom-emission spektroskopiya

SPEKTROFOTOMETRIK USULNING METROLOGIK 
XARAKTERISTIKALARI 
 
 
Aniqlanadigan konsentrasiyaning quyi chegarasi. Eritmadagi molekula uchun 
ε ning eng katta qiymati 10
5
atrofida bo’lishi kvant-mexanik hisoblashlar orqali 
ko’rsatilgan. Amalda esa 

ning yuqori qiymati 10
3
- 10
4
dan oshmaydi. Optik 
zichlikning talab qilingan aniqlikda (
r
s
< 0,33) o’lchash mumkin bo’lgan qiymati 
0,01 ga kyuvetaning qalinligi esa 1 sm ga teng. Bu ma’lum qiymatlardan foydalanib 
spektrofotometrik usullar bilan o’lchash mumkin bo’lgan konsentrasiyaning minimal 
qiymatini baholash mumkin, u 10
-7
M ga teng. Amaliyotda ko’pchilik hollarda 
A 
С 
5.2 – расм. Даражалаш графигининг чизмаси 

---

80
konsentrasiyaning 10
-6
- 10
-4
M yoki 10
-1
- 10
1
mkg/ml miqdori o’lchaniladi. Shunday 
qilib, spektrofotometrik usul sezgirligi o’rtacha bo’lgan usullarga kiradi. 
O’lchash natijalarining takrorlanishi. Fotometrik aniqlashlarda o’lchash 
natijalarining takrorlanishiga ta’sir qiluvchi tasodifiy xatoliklar quyidagi sabablarga 
ko’ra paydo bo’ladi: analiz qilinadigan eritmalarni tayyorlashdagi xatoliklar; 
aniqlanuvchi komponentani nur yutuvchi birikmaga o’tkazishning to’laqonliligi; 
begona komponentalarning ta’siri; kontrol tajribaning xatoliklari; kyuvetalar 
qalinligidagi farq; ularning nur tushuvchi va chiquvchi tomonlarining holati va 
shuningdek hamma vaqt bir holatda o’rnatish mumkin emasligi bilan bog’liq bo’lgan 
«kyuveta xatoliklari»; tegishli to’lqin uzunligini o’rnatishdagi va qayd qiluvchi 
sistemani «0» hamda «100%» o’tkazishga to’g’rilashdagi xatoliklar; yorug’lik 
manbai va qabul qiluvchi hamda kuchaytiruvchi sistemalarning nostabil ishlashi 
hisobiga bo’ladigan xatoliklar. 
Optik zichlik va o’tkazish koeffisiyentining hamma qiymatlarini bir hil xatolik 
bilan o’lchash mumkin emas. Yorug’lik yutilishini o’lchashni maqbul oralig’i 
mavjud. Bu oraliq shunday tanlanadiki, A va T lar o’lchanadigan butun oraliqda A ni 
o’lchashda qo’yiladigan nisbiy xato uning eng kichik nisbiy xatosini ikki baravaridan 
ko’p bo’lmasin.
min
2







A
s
A
s
A
A
(5.1) 
bu yerda 

A
s
A ni o’lchash natijalarining standart cheklanishi. 
O’lchash xatosini A ga (yoki T ga) bog’liqligini ifodalovchi grafik 
4343
,
0

A
da minimumdan o’tuvchi egrilikni ifodalaydi (5.3-rasm).
0
0,2
0,4
0,6
0,8
1,0
1,2
1,4
1,6 A
5
4
3
2
1
s
r
(A), %
2s
r,min
(A)
s
r,min
(A)
Оптик зичликларнинг
оптимал оралиғи
5.3-rasm. 
005
,
0
)
(

T
s
uchun optik zichlik nisbiy xatosining optik zichlikning 
qiymatiga bog’liq ravishda o’zgarishi
Bu kamchiliklarni spektrofotometriyaning differensial usullari yordamida 
bartaraf qilish mumkin. 
Odatdagi sharoitlarda o’lchash natijalarining takrorlanishidagi xato bir necha 
o’ndan bir foizdan oshmaydi. 

---

81