1-2 Maruza. Atom spektroskopiyasi usullari. Atom-emission spektroskopiya
MA`RUZA. Molekulyar lyuminessensiya
Download 1.32 Mb. Pdf ko'rish
|
1-магистр-ФАУ-маърузалар-2012-13
- Bu sahifa navigatsiya:
- MOLEKULYaR LYuMINESSENSIYa
|
9 MA`RUZA. Molekulyar lyuminessensiya.
1. Reja: Lyuminessensiyaning turlari. Lyuminessensiya spektrlarining hosil bo’lish mexanizmlari. Asosiy qonuniyatlari: Kasha qoidasi, Stoks-Lommel qonuni, Levshin qoidasi (ko’zgu simmetriyasi). Vavilov qonuni. Xemilyuminessensiya. Lyuminessensiyaning qo’llanilishi. MOLEKULYaR LYuMINESSENSIYa Qattiq qizdirilgan hamma moddalar, o’zidan ma’lum energiyaga ega bo’lgan elektromagnit nurlar chiqara boshlaydi. Qizdirilgan moddalarning o’zidan nur chiqarishiga issiqlik muvozanati holatidagi nurlanish deyiladi. Ammo ba’zi moddalar qizdirilmagan holatda, ya’ni xona temperaturasida ham o’zidan elektromagnit nur chiqaradi. Bunday nurlanishga lyuminessensiya deyiladi, lyuminessensiyalanadigan moddalar esa lyuminoforlar deb ataladi. Issiqlik nurlanishidan farqli, lyuminessensiya turg’un bo’lmagan nurlanishga kiradi. Lyuminessensiya usullari fluoressensiya, fosforessensiya va xemilyuminessensiya kabi uchta hodisaga asoslangan. Bu uchala usulning mohiyati molekula qo’zg’algan holatdan asosiy holatga o’tganda chiqaradigan nurlanish spektrlarini o’lchashdan iborat. Lyuminessensiya hodisasini aniqlovchi juda ko’p ta’riflar bor. Bularning orasida, bu hodisaning mohiyatini aniqlaydigan eng maqbuli V.L.Levshin tomonidan berilgan ta’rifdir. Levshinga ko’ra «lyuminessensiya - atomlar, molekulalar, ionlar va boshqa murakkab komplekslarning, elektron o’tishlar natijasida qo’zg’algan holatdan normal holatga qaytganda o’zidan nur chiqarishidir». Bundan ko’rinib turibdiki, lyuminessensiyani qo’zg’atish uchun zarrachalarga tashqaridan energiya uzatish kerak, chunki u, nur chiqarish jarayoniga sarflanadi. Shuning uchun ham, lyuminessensiyani tashqi qo’zg’atish manbalariga qarab turlarga bo’lish tabiiydir (6.1-jadval). 6.1 – jadval. Qo’zg’atish tarziga qarab lyuminessensiya usullarini turlarga bo’lish Qo’zg’atish manbai Lyuminessensiya turi Spektrning ko’rinuvchi va ultrabinafsha qismlariga to’g’ri keluvchi elektromagnit nurlar elektronlar oqimi (katod nurlari) ishqoriy metallar ionlarining oqimi rentgen nurlari radioaktiv nurlar issiqlik energiyasi ultratovush mexanik ta’sir kimyoviy reaksiyalarning energiyasi Fotolyuminessensiya Katodolyuminessensiya Ionolyuminessensiya Rentgenolyuminessensiya Radiolyuminessensiya termo- yoki kandolyumi- ya sonolyuminessensiya tribolyuminessensiya xemilyuminessensiya 84 Analitik kimyoda fotolyuminessensiya va xemilyuminessensiya usullari eng ko’p ishlatiladi. Lyuminessensiya usulining sezgirligi molekulyar yutilish usulinikiga qaraganda juda sezgir. Buning sababi lyuminessensiya usulining, nurlanish manbai intensivligining ortishi bilan, chiqish signalining kattaligi oshadigan, kuchga bog’liq bo’lgan usullar jumlasiga kirishidir. Lyuminessensiya usuli bilan aniqlanadigan ko’pchilik moddalar uchun, aniqlash chegarasi 10 -3 mkg/ml dan oshmaydi. Eslatib o’tamiz, yutilish spektroskopiyasida bu kattalik bir-ikki tartib (10 - 100 marta) past. Ammo fluoressensiyalanuvchi, fosforessensiyalanuvchi yoki lyuminessensiyalanuvchi moddalarning soni cheklangan. Ideal sharoitlarda (lyuminessensiya kvant chiqishi va yutilishning molyar koeffisiyentini yuqori qiymatlarida, tajriba natijalarini yaxshilash uchun kiritiladigan tuzatishlarning yo’qligi va hokazo), hatto qo’zg’atish manbai sifatida oddiy lampani qo’llab ham, aniqlash chegarasini pikogramm/millilitrgacha kamaytirish mumkin. Qo’zg’atish manbai sifatida lazer, kuzatish uchun esa fluoressent mikroskop ishlatilgan maxsus tajribada, diametri 10 mkm bo’lgan alohida kremnozem zarrachasiga shimdirilgan rodamin 6J ning 8000 ta bo’yoq molekulasini ( 6 * 10 -18 g.) aniqlashga erishilgan. Aniqlashning yuqori sezgirligi, bir qator hollarda aniqlanadigan modda miqdorining katta oraliqda (ba’zida konsentrasiyaning to’rtinchi tartibli qiymatigacha) o’zgarishi va shunday sharoitlarda analiz natijalarini xuddi yutilish spektroskopiyasidagidek takrorlanishi, lyuminessent analiz usulining rivojlanishini va keng qo’llanilishini ta’minladi. Download 1.32 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|