1-2 Maruza. Atom spektroskopiyasi usullari. Atom-emission spektroskopiya

LYuMINESSENSIYaNING KVANT ChIQIShI 
 
Lyuminessensiya intensivligining qo’zg’atuvchi yorug’likning to’lqin uzunligiga 
bog’liqligi lyuminessensiya qo’zg’atish spektri deyiladi. Nurlanish (fluoressensiya, 
fosforessensiya) intensivligining uning to’lqin uzunligiga bog’liqligiga 
lyuminessensiya spektri deyiladi. Molekulyar lyuminessensiyaning so’nishi 

---

89
eksponensial qonun bo’yicha sodir bo’lgani uchun, lyuminessensiyaning yashash 
vaqti deb nurlanish intensivligining ye marta kamayishi uchun ketgan vaqtga aytiladi.
Lyuminessensiyalanuvchi, ya’ni lyuminofor molekulasining muhim 
xarakteristikalaridan biri uning kvant chiqishidir (
k

). Lyuminessensiyaning kvant 
chiqishi deb chiqarilgan kvantlar sonining 
e
N
yutilgan kvantlar soniga 
a
N
nisbatiga 
aytiladi. Fluoressensiya uchun vaqt birligi ichida kvant chiqish 
a
e
k
N
N


(6.3) 
Lyuminessensiyaning intensivligi va lyuminoforning konsentrasiyasi. 
Agar lyuminessensiya intensivligini, lyuminofor tomonidan vaqt birligi ichida, 
birlik hajmdan chiqarilgan kvantlar soni orqali ifodalasak, yorug’lik yutilishining 
asosiy qonuniga va lyuminessensiya kvant chiqishining aniqlanishiga ko’ra, 
lyuminessensiya intensivligining eritmadagi lyuminofor konsentrasiyasiga bog’liqligi 
quyidagi formula orqali ifodalanadi 
)
10
1
(
)
1
(
0
0
klc
k
k
I
T
I
I







(6.4) 
Bu yerda 

0
I
qo’zg’atuvchi nurlanishning intensivligi (vaqt birligi ichida 
lyuminofor eritmasining hajm birligiga tushuvchi qo’zg’atuvchi kvantlar soni); 

T
qo’zg’atuvchi kvantlarning to’lqin uzunligida lyuminoforning o’tkazishi; 

k
qo’zg’atuvchi nurlanishning to’lqin uzunligida lyuminoforning yutish 
koeffisiyenti. 
Agar lyuminofor tomonidan yutilgan qo’zg’atuvchi nurlanishning ulushi kichik 
(
05
,
0

klc
) bo’lsa, yuqoridagi formula soddalashadi: 
klc
I
I
k 0
303
,
2


(6.4) 
Shunday qilib lyuminessensiyaning intensivligi, lyuminessensiya kvant 
chiqishiga, qo’zg’atuvchi nurlanishning quvvatiga, namunaning nur yutish 
koeffisiyentiga va lyuminoforning konsentrasiyasiga proporsional bo’ladi. (6.4) 
formula miqdoriy lyuminessent analizning matematik asosi hisoblanadi. 
Lyuminessensiya intensivligini lyuminofor konsentrasiyasiga bog’liqligining chiziqli 
xarakteri, ko’pincha konsentrasiyaning uch-to’rt tartib qiymatigacha saqlanadi. Bir 
qator sabablarga ko’ra chiziqli bog’lanishdan chetlanish kuzatiladi: 
05
,
0

klc
munosabatning bajarilmasligiga ko’ra; konsentrasiya chiziqli bog’lanishining yuqori 
qismini 
M
4
10


darajada cheklovchi konsentrasion so’nish hodisasiga ko’ra; ichki 
filtr va o’zi chiqargan nurlarni o’zi tomonidan yutilish hodisalariga ko’ra. 
Ichki filtr hodisasi lyuminofor qatlami orqali o’tish vaqtida, qo’zg’atuvchi 
nurlanishning bir qismini yutilishi bilan bog’liq. O’zi chiqargan nurlarni o’zi 
tomonidan yutilishi deganda, lyuminessensiya nurlanishining bir qismini lyuminofor 
tomonidan yutilishi tushuniladi.