1. Analitik ximiya páni hám oniń metodlari. Analitik ximiya pániniń awil xojaliq pánleri menen baylanisliǵi

7-Tema: Fermentler bioximiyasi.

Jobasi:

1. 
   Fermentler haqqindaǵi tálimat hám oniń rawajlaniw tariyxi.
   
2. 
   Fermentlerdiń ximiyaliq tabiyati hám duzilisi.
   
3. 
   Fermentlerdiń tásir etiw mexanizmi.
   
4. 
   Fermentlerdiń qásiyetleri.
   
5. 
   Fermentler tásiriniń qaytariwshańligi.
   

Fermentler-tiri kletkalar tárepinen islep shiǵarilip, sol organizmde ótetuǵin barliq ximiyaliq prosesslerdi tezlestiriwde qatnasatuǵin beloklar. Soniń ushin hám biologiyaliq katalizatorlar dep ataladi. Fermentler barliq tiri organizm kletkalari, toqimalari hám suyiqliqlari quraminda ushraydi.

Apiwayi katalizatorlar dep-ximiyaliq reaksiyalarda az muǵdarda qatnasip, olardi tezlestiriwshi yamasa páseytiriwshi, lekin reaksiya aqirinda ximiyaliq jaqtan ózgerissiz qaliwshi zatlarǵa aytiladi.

Fermentler-yaǵniy biologiyaliq katalizatorlar, apiwayi katalizatorlarǵa uqsas, lekin olar qatnasatuǵin reaksiyalardiń qásiyetlerine qarap bir-birlerinen ózgeshelenedi. Ápiwayi katalizatorlar ótip atirǵan ximiyaliq reaksiyalardi tezlestiriwde qatnassa, fermentler tek ǵana ózleri qatnasqanda juzege keletuǵin ximiyaliq reaksiyalardi tezlestiredi.

Tiri organizmde ótetuǵin ximiyavliq reaksiyaniń tezligi organizmniń jasawiniń tiykarǵi belgileriniń biri esaplanadi. Ápiwayi jaǵdayda derlik ózgermeytuǵin yamasa ózgertiw, yaǵniy tiykarǵi bólimlerge tarqaliw ushin kushli kislotalar yamasa siltiler tásirinde 110-120⁰S temperaturada 20-24 saatlap qizdiriw kerek bolatuǵin belok, may hám uglevodlar aziq awqat penen haywan organizmine ótkende tezde ózgeriwsheń halǵa ótip tarqalip ketedi. Aziq awqat ónimleriniń haywan organizminde apiwayi jaǵdayda 37-40⁰S da kushsiz siltili yamasa kislotali ortaliqta juda qisqa waqitta tiykarǵi bólimlerge tarqalip ketiwi, yaǵniy organizmdegi oksidleniw prosessleri uzaq jillardan beri ilimpazlardiń diqqatin ózine qaratip keldi. Tekseriwler nátiyjesinde bul prosesslerde qandayda bir ximiyaliq reaksiyalardi katalizleytuǵin zatlar, katalizatorlar yamasa biologiyaliq katalizatorlar qatnasiwi shárt degen pikirler payda boladi.

Keyinshelik bolsa haqiqatta hám olardi tarqatiwda qatnasatuǵin spesifik belok tábiyatli zatlar bar ekenligi aniqlanip, olar ferment dep atalǵan. Uliwma «ferment» degen at latinshada fermenttatio-ashiw yaǵniy gaz ajratip shiǵariw menen baratuǵin prosess degen mánisti ańlatadi.

Tiri organizmde ximiyaliq reaksiyalardiń ótiwinde fermentler juda ulken rol oynawin rus ilimpazi I.P.Pavlov tómendegishe táriyiplegen «Ferment-barliq tiri janzatlar quraminda ótetuǵin ximiyavliq reaksiyalardiń qozǵatiwshisi».