1. Asinxron mashinalar haqida tushuncha-Асинхрон машина ўзгарувчан ток машинаси бўлиб, унинг ишлаш принципи айланувчан магнит

17. Уч фазали занжирларнинг қувватлари - Бир фазали ток занжирида кўрилган актив, реактив ва тўла қувват тушунчалари уч фазали ток занжирида ҳам ўз маъносини тўла сақлайди. Нагрузка симметрик ва носимметрик бўлганда юлдуз ва учбурчак усулида уланган истеъмолчиларнинг актив, реактив ва тўла қувватларини ҳисоблаш (аниқлаш) формулалари билан танишиб чиқамиз.Нагрузка симметрик бўлганда уч фазали занжирнинг актив қуввати қуйидагича аниқланади: Р_{λ =} Р_{А =} Р_В = P_С Р_Δ = Р_АВ = Р_ВС = I_СА Уч фазали занжирнинг реактив қуввати қуйидагича аниқланади: Q_λ = Q_А = Q_В = Q_С Q_Δ = Q_АВ = Q_ВС = Q_САУч фазали занжирнинг тўла қуввати Истеъмолчи юлдуз усулида I_л = I_ф ва U_л = U_ф учбурчак усулида уланганда эса I_л = I_ф ва U_л = U_ф эканлигини ҳисобга олиб, актив, реактив ва тўла қувватларни аниқлашнинг қуйидаги умумлашган формулаларини ёзиш мумкин: : : Нагрузка қаршиликларини юлдуз усулидан учбурчак усулига ва аксинча ўтказиб улаш амалда учраб туради. Масалан, уч фазали электр печининг температурасини ростлаш мақсадида Δ дан Υ га ўтказиб уланади. Аммо бунда печнинг қуввати 3 марта камаяди. Агарда Υ дан Δ га ўтказиб уланса, печнинг қуввати 3 марта ортади.
18.Kirxgoffning 1-2-qonunlari -

19. Elektr zanjirda kuchlanishlar rezonansi. R, L va C lar ketma–ket ulangan holatdagi rezonansni kuchlanishlar rezonansi deb ataladi. Elektr zanjirida reaktiv unsurlardagi kuchlanishni ta’minot ulanish nuqtasidagi kuchlanishdan ortib ketishi quyidagi shart qanoatlantirganida o‘rinli bo‘ladi:       C L C r L 0 0 1 (15.9)  orqali ifodalangan (15.9) dagi kattalik qarshilik o‘lchov birligi bilan ulchanadi, hamda konturning tulqinli qarshiligi deb ataladi. Ur=I r=U I UL=0 LI Uc=I/0C 0 Quyidagi munosabatni yozamiz: r r L I r I L U U U U Q C L         0 0 0 0 0 0 (15.10) Mazkur ifoda (15.10) induktivli va sig‘imli qarshiliklarga ulanish nuqtasidagi kuchlanishni to‘liq zanjirning ta’minoti ulanish nuqtasidagi kuchlanishdan ortish karraligini ifodalaydi. Q ga teskari bo‘lgan hamda rezonansli xossalarni tavsiflovchi quyidagi kattalik: Q d 1  (15.11) konturning so‘nishi deb ataladi.

20.O’zgaruvchan tok turlari Йўналиши ва қиймати даврий равишда ўзгариб турадиган ҳар қандай ток ўзгарувчан ток дейилади. Ўзгарувчан ток вақт бўйича маълум қонун асосида ўзгаради, яъни токнинг қиймати вақтнинг функциясидир. Айрим электр қурилмаларда эса қиймати даврий равишда ўзгарувчи токлар ишлатилади. Бундай токлар пульсацияланувчи токлар дейилади. Узгарувчан токни шартли равишда учта турга булиш мумкин; 1.киймати узгарувчан, аммо йуналиши узгармас ток (4.1-расм, а-в); 2.киймати ва йуналиши узгарувчан ток (4.1-расм, г-е); 3.даврий узгарувчан ток (4.1-расм, в-е).

21.Elektrotexnikaning asosiy tushunchalari. Elektrotexnika va elektronika – elektr energiyasi hosil qilib, uni amaliy maqsadlar uchun foydalanish yo’nalishlarini o’rganadigan fan.
Elektr energiyaning ustunlik tomonlari: uni xohlagan energiya turiga aylantirish yoki xohlagan tur energiyani elektr energiyasiga aylantirish mumkin; uzoq masofaga uzatish va yuklamalarga taqsimlash; O’zgaruvchan tokni amalda qo’llanilishiga P.N. Yablochkov (1847-1894) o’z hissasini qo’shdi. 1876- yilda “elektr sham” deb nomlagan ixtirosi uchun patent oldi. O’zgaruvchan tok kuchlanishini o’zgartirib beradigan elektrostatik qurilma - transformator birinchi bo’lib P.N. Yablochkov tomonidan yaratildi. 1844- yilda E.X. Lens va ingliz tadqiqotchisi Joul (1819-1889) bir-biridan mustaqil holda o’tkazgichdan tok o’tayotganda uning qizishi natijasida ajralib chiqadigan issiqlik miqdori o’tkazgich qarshiligiga, tok kvadratiga va uning o’tish vaqtiga to’g’ri proporsionalligini ko’rsatdi. O’zgaruvchan tok elektr energiyasini xalq xo’jaligida keng miqyosda qo’llanishida rus olimi M.O. Dolivo-Dobrovolskiy (1862-1919) tomonidan uch fazali elektr tizimining yaratilishi muhim ahamiyat kasb etdi. U 1889- yilda uch fazali asinxron motorni va uch fazali zanjirning hozirgi kunda bizga ma’lum bo’lgan barcha qismlari(uch fazali generator, uch fazali transformator va uch fazali elektr uzatish liniyasi)ni yaratdi.
22.Kondensator ulangan o’zgaruvchan tok zanjiri Ўзгармас ток занжирига уланган конденсатордан жуда цисца вацт ичида (секунднинг улушлари давомида), яъни конденса1 орнинг зарядланиш жараёни тугаб, сиғим кучланиш а с занжирга ташцаридтн берилган кучланиш и га тенглашгунга цадар ток ўтади. Агар конденсаторни синусоидал кучланиш {u = U ms\nu>t) манбаига уласак, унинг цопламалари орасидаги заряд и ҳам узгарувчан бўлади (2.12-расм, а ). Заряд q нинг ўзгариши электр зарядларининг силжишига, яъни манбадан ўтувчи токка ^оғлиц. Бунда занжирнинг электр мувозанати ҳолати Кирхгофнинг иккинчи цонунига биноан цуйидагича ифодаланади: и = и с = — [ id t = — # (2.24) С J С Агар q = C-u эканлигини ва (2.24) формулани ҳисобга олсак, конденсатор уланган занжирдаги токнинг ўзгаришини ифодаловчи тенгликни ҳосил циламиз: * = = С — = * C U mCOS u t = * c u m sln((0/ + 90°). (2.25) dt dt Демак, конденсатор уланган занжирдаги ток кучланишдан фаза бўйича 90° ёки Г/4 давр илгари келади (2.14-расм, б, в/. Синусоидал кучланиш ноль қийматлардан ўтаётган лаҳзаларда (2.14-расм, б) диэлектрикнинг цутбланиш тезлиги ва шу билан занжирдаги силжиш токи ҳам максимал булади. (2 ^5) даги w C U m = /nt ифода конденсатор уланган занжирдаги токнинг амплитуда киймати ҳисобланади. Бундан заи
23. Elektr zanjirda toklar rezonansi - Qismlari paralel ulangan zanjirni qaraymiz. Bunday sxema rasm-1da keltirilgan. Aktiv, induktiv va sig‘im qarshiliklarini paralel ulangan holatda ham rezonanssodir bo‘lishi sharti sifatida tok I va kuchlanish U lar orasida fazalar siljishi bo‘lmasligi qaraladi. Ma’lumki: V=g –ib =y·e-jφ (15.18) Bundan: y = √g2 +b2 = √g2 + (bL –bc) 2 =√1/r2 + (1/ωL –ωc)2 (15.19) va φ =arctg (bL –bc)/g (15.20) Natijada φ = 0 sharti b =bL –bc =0 ekanini bildiradi Bundan: 1/WL–ωc=0 ω 2 *LC =1 (15.21) Keltirilshgan (15.21) ifodadan ko‘rinadiki, paralel ulanishda rezonansga chastota, yoki induktivlikyoki sig‘imni o‘zgartirib erishiladi. Rezonans holatida zanjirning to‘liq o‘tkazuvchanligi nolga teng bo‘ladi, hamda zanjirning reaktiv o‘tkazuvchanligi o‘zining minimal qiymatiga ega bo‘ladi. Rasm–15.2 da rasm–15.1 dagi zanjir uchun rezonansdagi vektor diagrammasi tasvirlangan. ω0–rezonansli chastota bo‘lib quyidagi ifoda bilan aniqlanadi. ω0=1/LC (15.22) Ta’rif: paralel ulangandagi rezonans toklar rezonansi deb ataladi. Qaralayotgan zanjirda (rasm-17.1) reaktiv elementlardagi toklarni zanjirning yigindisi tokidan ortishi quyidagi shart bajarilganida o‘rinli bo‘ladi: