1 Ma’ruza: Gazbeton buyumlari uchun xom ashyo materiallari

Rasm-. Standart elaklarda qolgan ayrim va to’la qoldiq:
a – ayrim qoldiq; b – to’la qoldiq
O’zRST 728-96 “Og’ir va mayda to’ldirgichli beton” talablarining rasm-3.2.da berilgan grafikda konkret olingan qumning donadorlik tarkibini aniqlash uchun natijalar qo’yiladi va agar bu egri chiziq grafikda berilgan chegaradan chiqmasa(standartda berilgan), bu qum beton uchun yaroqli hisoblanadi.
Qumning donadorlik tarkibi yiriklik moduli bilan ham ifodalanadi:
Mk=∑A/100,
Bu yerda:
∑A-nazorat elaklarida qolgan to’la qoldiq yig’indisi, % (rasm-3.1ga qarang);
∑A=A_2,5+A_1,25+A_0,63+A_0,315+A_0,16=5a_2,5+4a_1,25+3a_0,63+2a_0,315+a_0,16;
Bundan ko’rinadiki ∑A ga teng elaklardagi qumning ayrim qoldiqlari-a ko’proq ta’sir etadi. Qum qanchalik yirik bo’lsa, ∑A va yiriklik moduli ham katta bo’ladi.
Yiriklik modulini nazariy noldan (agar qumning barcha donalari 0,16mm dan kichik bo’lsa) 5mm gacha (agar qumning barcha donalari 2,5mm dan yirik bo’lsa) qabul qilish mumkin. Amaliy yiriklik modulining o’zgarishi kamdir.
O’zRST 8736-93 “Qurilish ishlari uchun qum. Texnik shartlar” da qumning yiriklik moduli va 0,63mm ko’zli elakda qolgan to’la qoldiq bo’yicha guruhlarga bo’linishi nazarda tutiladi.
O’ZRST 728-96 “Og’ir va mayda to’ldirgichli beton”ga ko’ra qumning yiriklik moduli 1,5-3,25 oraliqda bo’lishi kerak, mustahkamlik chegarasi 20MPa va undan yuqori betonlar uchun qumning yiriklik moduli 2dan kam bo’lmasligi, mustahkamlik chegarasi - 35MPa va undan yuqori betonlar uchun yiriklik moduli -2,5dan kam bo’lmasligi kerak.
Qumning yiriklik modulining o’zgarish koeffitsienti, gidrotexnik inshoatlar uchun ishlatiladigan betonlar uchun 10% dan oshmasligi kerak.
Taklif etilgan donadorlik tarkibidagi qumni qo’llash, kam sement sarflab, eng yaxshi xususiyatli beton qorishmasini olish imkonini beradi. Standart talablari ham ilmiy izlanishlar va amaliy tajribalar natijasiga tayanadi. Bu talablardan biroz chetlanish mumkin. Ya’ni texnik-iqtisodiy asoslangan bo’lsa, mustahkamlik chegarasi-20MPa bo’lgan va undan yuqori beton uchun yiriklik moduli 2dan kichik qumlarini ishlatish mumkin. Masalan, O’zbekistonning cho’lli xududlarida o’ta mayda barxan qumlari asosidagi beton keng qo’llanadi.
Qumning donadorlik tarkibi uning bo’shliqligi bilan bevosita bog’langan. Bu ko’rsatkich qum uchun aniqlanmasa ham uning donadorlik tarkibini normaga keltirish uchun zarurdir. Qumning bo’shliqligi uning uyma zichligi va dona zichligi bo’yicha hisoblanadi. Qumning dona zichligi berilgan mineral tarkibi bo’yicha kam farq qiladi, chunki uning bo’shliqligi uyma zichligiga bog’liq bo’lib, uyma zichlik qancha katta bo’lsa, bo’shliqlik shuncha kichik bo’ladi.
Mavjud standartlarga ko’ra qumning donadorlik tarkibi (rasm-2) uning zich katta uyma zichligini va eng kam bo’shliqda donalarining kompakt joylashuvini ta’minlaydi.
A, massa bo’yicha