1-ma`ruza mavzu: Biotexnologiyaning asosiy tushunchalari va ta’rifi

1-jadval 
Ishlab chiqarish sanoatida ba’zi bir fermentlarni ishlab chiqarish uchun 
foydalaniladigan mikroorganizmlar 
Ferment 
Zamburug‘lar 
Bakteriyalar 

-amilaza 
Aspergillus oryzae 
Aspergillus niger 
Bacillus 
amyloliquefaciens 
Bacillus licheniformis 
Glyukoamilaza 
Aspergillus niger 
Rhizopus 
niveus 
Endomycopsis sp. 
 
Pullanaza 
 
Klebsiella pneumoniae 
Dekstranaza 
Penicillium sp. 
 

-Glyukonaza 
Aspergillus niger 
Bacillus 
amyloliquefaciens 
Glyukoizomeraza 
 
Actinoplanes 
missouriensis 
Invertaza
Aspergillus sp. 
Sacch. Cerevisiae 
 
Sellyulazalar
Aspergillus niger 
Trichoderma 
roseum 
Trichoderma viride 
 
Pektinazalar
Aspergillus niger 
Aspergillus 
awomori 
 
Proteinazalar 
Aspergillus 
niger 
Aspergillus oryzae 
Mucor mihei 
Mucor rouxii 
Mucor pusillus 
Endothia parasitica 
Bacillus subtilis 
Bacillus 
amyloliquefaciens 
Bacillus licheniformis 
Bacillus 
stearothermophilus 
Lipazalar 
Aspergillus oryzae 
Aspergillus 
awomori 
Candida cylindrical 
Mucor mihei 
Rhizoapus sp. 
 
Glyukooksidaza 
Aspergillus niger 
Penicillium 
amagaskiense 
Penicillium vitale 
Penicillium notatum 
 
Katalaza 
Aspergillus sp. 
 
Deatsetilaza
Aspergillus 
 

---

sp. 
Aspartaza
Escherichia coli 
Fumaraza 
Escherichia coli 
Penitsillinamidaza 
Escherichia coli 
Pivo va vino tayyorlashda solod o‘rniga zamburug‘ning amilaza ferment preparatidan 
foydalaniladi. Bu ishlab chiqarishni arzonlashtiradi va qalla harajatini kamaytiradi. SHunga 
o‘xshash amilaza eriydigan kraxmal, dekstrin olish uchun ham ishlatiladi. Amilaza fermenti 
bilan berilgan, sabzavot va mevalardan olingan mahsulotlar o‘zining tarkibida ko‘p 
miqdorda qand moddalari saqlaydi va yaxshi hazm bo‘ladi, ayniqsa, bu bolalarga foydalidir. 
Non va non mahsulotlari tayyorlashda amilaza xamirni achishini tezlashtiradi va nonning 
sifatini yaxshilaydi. Konditer sanoatida achitqi zamburug‘ining invertazasidan (saxarozasi) 
foydalaniladi, saxarozani glyukoza va fruktozaga aylantirib beradi, u saxarozani yuqori 
miqdorida kristallanishining oldini oladi.Zamburug‘larning pektinazasi meva va uzum 
sharbatini tindirish uchun ishlatiladi. Vino ishlab chiqarishda uzum sharbati chiqish 
miqdorini ko‘paytirish uchun va kofe ishlab chiqarishda qo‘llaniladi. Glyukoamilazadan pivo 
tayyorlash sanoatida pivodan dekstrin qoldig‘ini tozalash uchun ishlatiladi. Glyukoizomeraza 
saxarozani o‘rniga glyukoza-fruktozali sharbat olishda foydalaniladi. Laktoza, laktozasiz sut 
olish uchun ishlatiladi. Laktozalar yordamida tarkibida ko‘p miqdorda laktoza bo‘lgan sut 
zardobidan qand (glyukoza, galaktoza) olinadi. Zamburug‘larni glyukozaoksidazasi katta 
ahamiyatga ega, chunki bular oziq ovqat mahsulotlarini glyukoza qoldig‘idan va molekulyar 
kisloroddan ozod qiladi va bu bilan ularni saqlash muddatini o‘zaytiradi.
Glyukozaoksidazani tuxum kukuniga, mayonezga, pivoga ularni uzoq muddatga saqlash 
uchun ma’lum miqdorda qo‘shiladi. Bu ferment yordamida askarbin kislotasining (C-
vitamin) oksidlanishi sekinlashadi.
Öellyuloza preparatidan kartoshkani qandlashtirishda, kartoshka va g‘alladan kraxmal 
olishda, suv o‘tidan agar-agar chiqarishni ko‘paytirishda, sabzavot pastasi tayyorlashda, 
öitrus mevalari qobig‘ini ajratishda foydalaniladi. o‘simlik öellyulozasini qandgacha 
parchalashda ishlatilmoqda.
Mikroorganizmlardan olingan proteolitik fermentlar pishloq tayyorlashda, uni 
quyuqlashtirish uchun ishlatiladigan renin o‘rnini bosishi mumkin, keyinchalik ulardan 
go‘shtni yumshatish (tendirizaöiya) uchun foydalanila boshlandi. Bundan tashqari, baliq 
tuzlanganda uning pishishini tezlatish, vino va pivo tayyorlashda ishlatilmoqda. Lipaza sutni 
quruq holda ishlab chiqarishda o‘z o‘rnini topgan, pishloq tayyorlashda, uning pishishini 
tezlashtirish uchun, pishloqqa maxsus ta’m va yoqimli hid berish uchun 
ishlatiladi.To‘qimachilik sanoatida mikroorganizmlarning fermentlari zig‘irning samoniga 
ishlov berib, undan tola olish uchun ko‘pdan beri va keng qo‘llanib kelinmoqda. Zig‘irni 
namlash jarayonida ishtirok etadigan asosiy mikroorganizm sifatida Clastridium turkumiga 
kiruvchi anaerob bakteriya tan olingan. Namlash vaqtida ketayotgan jarayonda zig‘ir 
samonidan pektin moddasi parchalanadi va uning tolasi ajralib chiqadi. 
Teri ishlab chiqarish sanoatida mikrob proteaza fermenti terini oshlashda va uni 
mayinlashtirishda ishlatiladi. Tarkibida proteaza va lipaza bo‘lgan kompleks preparatni 
ishlatish natijasida jarayon tezlashadi va yuqori sifatli jun olish imkoniyati vujudga keladi.
YUvish vositalari ishlab chiqarishda mikrob fermentlari keng miqyosda qo‘llanilmoqda. 
Odatda ularga proteolitik, amiliolitik va lipolitik faollikka ega bo‘lgan Bac.subtilis 
fermentlari qo‘shiladi. Preparatlar sirtqi faol moddalar bilan birgalikda ishlatiladi. Tarkibida 
ferment bo‘lgan yuvish vositalari yuvish muddatini qisqartiradi, to‘qimalarni saqlanish 

---

qobiliyatini o‘zaytiradi, chunki yuvish 40-60
0
S dan oshmagan haroratda olib boriladi. 
Fermentlarni qishloq xo‘jaligida qo‘llanilishi ikki yo‘nalishda olib borilmoqda: 
1. 
hayvonlarni ozuqasida foydalaniladi.
2. 
ferment bilan ozuqaga ishlov berib, ularni hazm bo‘lishini oshiriladi.