1-masala. Biror oqimning harakat tenglamalari sistemasi quyidagicha berilgan bo‘lsin: x=a+Ut; y=b; z=c. Harakatning xarakterini va uning barcha kinematik parametrlarini aniqlang. Yechish

1-xossa. Suyuqlikning ixtiyoriy ichki nuqtasidagi gidrostatik bosim uning ajratib olingan hajmiga uringan yuzaga perpendikulyar va u qaralayotgan hajmning ichiga normal bo‘ylab yo‘nalgan.
2-xossa. Suyuqlik ichida berilgan ixtiyoriy nuqtadagi gidrostatik bosimning miqdori barcha yo‘nalishlarda bir xil, ya’ni bosim o‘zi ta’sir qilayotgan normalining yo‘nalishi ixtiyoriy aniqlangan yuzadan bog‘liq emas.
3-xossa. Nuqtadagi gidrostatk bosim shu nuqtaning fazodagi koordinatalaridan bog‘liq, ya’ni p = p(x,y,z).


Suyuqlikning muvozanat tenglamasi. Suyuqlikning muvozanat tenglamasi, yuqoridagi (1.16) harakat tenglamalarida deb olsak, kelib chiqadi. Yuqorida ta’kidladikki, tinch holatdagi suyuqlikda urinma kuchlanishlar paydo bo‘lmaydi, ya’ni t vaqt bo‘yicha hosilalar nolga teng. Normal kuchlanishlarni bosim bilan almashtirsak, quyidagi tenglamalarga . tenglama gidrostatika uchun Eylerning differensial tenglamalari sistemasi deb ataladi. Gidrostatikaning differensial shaklidagi asosiy tenglamasi. Yuqoridagi (2.1) tenglamalar sistemasining har bir tenglamasini mos ravishda dx, dy, dz ga ko‘paytiramiz va ularni yig‘ib chiqamiz. Natijada quyidagi tenglamaga kelamiz:
. (2.3)
Bu tenglamaning ikkinchi hadidagi qavs ichidagi ifoda bosimning to‘la differensialini beradi, shunga ko‘ra (2.3) tenglamani quyidagicha yoza olamiz:
. (2.4)
Bu tenglama gidrostatikaning differensial shaklidagi asosiy tenglamasi deb ataladi
Ekvipotensial va bir xil bosimli sirtlar. Har bir nuqtasida bo‘lgan sirtlar ekvipotensial sirtlar deb ataladi. Xususiy holda, bosimi teng bo‘lgan sirtlar, ya’ni har bir nuqtasida bo‘lgan sirtlar ekvipotensial sirtlar bo‘ladi. Bunday holda bo‘ladi va (2.4) tenglama quyidagicha yoziladi.
.
Ammo, ma’lumki, va bundan kelib chiqadiki,
. (2.8)
(2.8) tenglama teng bosimli sirt tenglamasi deb ataladi
88. Gidrostatik g‘ayritabiiylik (paradoks). Suyuqlik va gazlarning gidrostatik xossalari o‘zining molekulyar tuzilishiga ko‘ra qattiq jismlar xossalaridan keskin farq qiladi. Gazlar o‘zini saqlayotgan idish shaklida bo‘ladi. Yetarlicha kichik ta’sir kuchi yordamida suyuqlikning hajmini o‘zgartirmasdan uning shaklini o‘zgartirish mumkin. Og‘irlik kuchi may-donidagi suyuqlik uni saqlayotgan idish saklida bo‘ladi. Tinch holatdagi suyuqlikning sathi (gazlardan farqli), uni saqlayotgan idishning shaklidan qat’iy nazar, ogirlik kuchi ta’siri yo‘nalishiga perpendikulyar bo‘ladi. Biz yuqorida tinch holatdagi suyuqlikka ta’sir etuvchi kuchlar: sirt kuchlari, massaviy kuchlar hamda sirt taranglik kuchi va ularning ahamiyati haqida to‘xtalib o‘tgan edik. Yuqorida aytilganlarga qo‘shimcha qilib, shuni ta’kidlash lozimki, suyuqlik ustunining idish tubiga bosuvchi kuchi suyuq-likning jinsidan, idish tubining yuzasidan va suyuqlik ustuni balandligidan bog‘liq, ammo idishning shaklidan bog‘liq emas. Shunday qilib, idishning shakli har xil, ammo ularning tubi yuzasi bir xil bo‘lib, ularga bir xil jinsli suyuqlik bir xil chuqurlikda quyilgan bo‘lsa, u holda idishlarning tubiga ta’sir etuvchi bosim kuchi bir xil va o‘zaro teng bo‘ladi (2.6-rasm). Bunday hodisa gidrostatik g‘ayritabiiylik (paradoks) deb ataladi.

46Absolyut va ortiqcha bosim. Vakuum Agar p bosim absolyut noldan boshlab hisoblansa, u holda uni pabs – absolyut

bosim deb atashadi. Absolyut bosim doimo musbat bo‗ladi. Absolyut bosim uchun
quyi limit nolga teng. Agar bosim atmosfera bosimidan boshlab hisoblansa, u port –
ortiqcha bosim deb ataladi. Ortiqcha bosim musbat ham va manfiy ham bo‗lishi mumkin. vakuum – atmosfera bosimiga yetmagan bosim
(bosim tanqisligi), ya‘ni atmosfera yoki barometrik va absolyut bo-simlar farqi: pvak =
pat – p. Boshqacha aytganda, manfiy ishora bilan olin-gan ortiqcha bosim
vakuummetrik bosim deb ataladi: pvak = – port = – pman. biror sohada bosim atmosfera bosimidan kam (р' <
рат) bo‗lsa, u holda bu sohada vakuum hosil bo‗lgan deyiladi. Suyuqlikning berilgan
nuqtasidagi vakuum – bu bosimning atmosfera bosimiga yetmasligi. Bunday bosimni
o‗lchash uchun teskari pyezometr – vakuummetr qo‗llaniladi.
47.Absolyut va ortiqcha bosimlar. Gidrostatikaning asosiy tenglamalari. Agar p bosim absolyut noldan boshlab hisoblansa, u holda uni pabs – absolyut
bosim deb atashadi. Absolyut bosim doimo musbat bo‗ladi. Absolyut bosim uchun
quyi limit nolga teng. Agar bosim atmosfera bosimidan boshlab hisoblansa, u port –
ortiqcha bosim deb ataladi. p p0 gh

. (2.11)

Hosil bo‗lgan (2.11) tenglama fizika kursidan ma‘lum bo‗lgan Paskal qonunini
ifodalaydi va gidrostatikaning asosiy tenglamasi deb yuritiladi. Suyuqlikning erkin
sirtiga qo‗yilgan bosim uning barcha nuqtalariga o‗zgarishsiz uzatiladi. Agar idish
ochiq bo‗lsa, u holda tashqi bosim atmosfera bosimiga teng. Olingan (2.11)
tenglamaga ko‗ra bosim shu suyuqlikning faqatgina chuqurligiga bog‗liq. Agar har
xil shakldagi idishlarga bir xil suyuqliklar quyilsa, u holda bu idishlarning bir xil
chuqurliklaridagi gorizontal tublarida bosim bir xil bo‗ladi.
45 Absolyut sokinlikda sath sirti va uning tenglamasi.
48. Amaliy profilli suv o‘tkazgichlar.
49. Arximed qonuni tadbiqiga oid masalalar
50. Arximed qonuni. Jismning cho’kish chuqurligi va uni siqib chiqargan suv hajmi. Arximed qonuni quyidagicha talqin qilinadi:
jism suyuqlikka botirilganda vertikal tashkil etuvchi bosim jism hajmi ichidagi
suyuqlikning og‘irligiga teng va og‘irlik markazidan o‘tib, pastdan yuqoriga
yo‘nalgan bo‘ladi. Arximed kuchi og‗irlik kuchi ta‘siriga qarama-qarshi yo‗nalgan, uning ta‘sir
chizig‗i suyuqlikka botirilgan jism bo‗lagi hajmi egallab turgan suyuqlik hajmining og‗irlik markazi orqali o‗tadi va u jismning og‗irlik markazi qayerda (suyuqlik uchida
yoki undan tashqarida) ekanligidan bog‗liq emas. Gazga botirilgan qattiq jismga ham
Arximed kuchi ta‘sir etadi, ammo gaz zichligining juda kichik bo‗lganligi sababli u
jism hajmiga va suyuqliklardagi siqib chiqaruvchi kuchga nisbatan juda kichik.
51. Aylanuvchan suyuqlikning nisbiy muvozanati
52. . Barometrik bosim.
53. Bernulli tenglamasi tahlili.
54. Bernulli tenglamasining geometrik, energetik mazmunlari
55. Bir jinsli siqilmaydigan suyuqlikning og’irlik kuchlari maydonidagi muvozanat tenglamasi
107. Ideal va real suyuqliklar tushunchasi. Dinamik qovushoqlik koeffisiyenti. Идеал
суюклик деб, босим ва харорат таъсирида уз хажмини мутлако узгартирмайдиган ёки мутлако сикилмайдиган, узгармас зичликка эга булган ва ички ишкаланиш кучи булмаган, ковушоклиги булмаган суюкликларга айтилади. Аслида
хар кандай суюклик босим ёки харорат таъсирида уз хажмини бир оз булса хам узгартиради, уларда ички ишк,аланиш кучлари булади. тинч %олатдаги суюкликлар урганилаётганда,
суюк^ликларни идеал ва реал турларига ажратиш зарурати йщ ,
чунки тинч %олатдаги %ар к;андай суюцликда уринма кучланиш булмайди;
2) реал суюкликларнинг %аракати урганилаётганда ички
ишкаланиш кучини, яъни цовушок^лигини эътиборга олиш шарт,
чунки цовушо^лик ^аракатдаги реал суюкликнинг асосий хоссаси хисобланади. Суюклик цатламларининг
орасидаги сатх^д иищаланиш кучини енгишга, яъни %атламларнинг узаро силжишига сарф булган куч ковушоклик (ёки
ички гидравлик ишкаланиш кучи) дейилади Гидравликада, купинча кинематик ковушоклик коэффициентидан фойдаланилади. Кинематик ковушоклик коэффициенти динамик ковушоклик коэффициентининг шу суюклик зичлигига нисбати булиб, у v \арфи
билан белгиланади.