1-masala. Biror oqimning harakat tenglamalari sistemasi quyidagicha berilgan bo‘lsin: x=a+Ut; y=b; z=c. Harakatning xarakterini va uning barcha kinematik parametrlarini aniqlang. Yechish

(2.16)

(2.17)

(2.17) тенгламани караб чикамиз. Агар (2.17) тенгламанинг
чап кисми факат координатага боглик булган бирор функциянинг тулик дифференциали булса, у холда (2.17) нинг
унг кисми хам координатага боглик булган бирор функциянинг тулик дифференциали булиши лозим. Суюкликларнинг зичлиги узгармаслиги р = const ни назарда тутиб,
юкорида айтилганларга асосан, (2.17) тенгламада кавс ичидаги ифода хам координатага боглик булган бирор функциянинг тулик дифференциали булади. Бу охирги функцияни
U оркали белгиласак, маълумки U = / (х, у, z), у холда (2.17)
тенгламани куйидагича ёзиш мумкин
dp = р dU, (2.18)
бу ерда

dU = (pdx + (frdy + (fidz- (2.18) тенгламани интеграллаймиз, натижада p = p U + C ,	(2.19)
(2.20)

бунда С — интеграллашнинг узгармас сони. С узгармас сонни аниклаш учун суюкликларнинг бирор нуктасидаги р босим ва и тезлик маълум булган моддий заррачасини караб
чикамиз
p = p 0 ;U = U 0. (2.21)
Бу нукта учун (2.20) тенгламани куйидаги куринишда кучириб ёзамиз
/>0 =pt/0 +C, (2.22)
(2.22) тенгламадан
C = p Q- p U {y (2.23)
(2.23) тенгламани (2.20) тенгламага куйсак,
p = p 0 + p U -p U 0. (2.24)
натижада
p = p 0 + p (U - U J . (2.25)
(2.25) формула зичлиги узгармас булган р = const суюкликнинг ихтиёрий нуктасига таъсир килаётган босимни ифодалайди.
195. Suyuqlikning fizik xossalari va ularning amaliy tadbiqlari. Har qanday moddaning ko‗pchilik fizik va mexanik xossalari
uning temperaturasiga bog‗liq.Temperatura – bu suyuqlik yoki gazlarning issiqlik holatini xarakterlovchi kattalik (lotincha «temperatura» – aralashishga doir, normal holat so‘zidan olingan).Absolyut temperaturaning SI xalqaro birliklar sistemasidagi birligi Kelvin shkalasida 0K – gradus Kelvin (T0K kabi belgilanadi) yoki Selsiyning yuz graduslik shkalasida 0C – gradus Selsiy (t0C kabi belgilanadi) kabi yoziladi, bunda absolyut nol
temperatura Kelvin shkalasida T = 00K, Selsiy shkalasida t = –273,150C dan
boshlanadi, ular orasidagi bog‗lanish esa T0K = 273,150C+t0C. Zichlik. Mexanik nuqtai nazardan cheksiz kichik hajmning zichligi yoki
o‘rtacha zichlik deb uning massasining hajmiga nisbatiga aytiladi, ya‘ni bir jinsli modda (suyuqlik) uchun bu yerda M – suyuqlikning massasi (kg); V – suyuqlikning hajmi (m3). Zichlikning SI xalqaro birliklar sistemasidagi o‗lchov birligi kg/m3. Gazlarning zichligi ko‗pincha,gram taqsim litrda (g/l) o‗lchanadi (1 kg/m3 = 1 g/l). Solishtirma og„irlik. Hajm birligidagi moddaning (suyuqlikning) og‘irlik miqdori solishtirma og‘irlik deyiladi va γ harfi bilan belgilanadi.Bir jinsli modda (suyuqlik) uchun
 G| V bu yerda G – suyuqlikning og‗irligi; V – uning egallagan hajmi
60. Bosimning fizik ma’nosi Bosim. Bosim birlik yuzaga ta’sir etuvchi kuch kabi aniqlanadi va kuchlanish bilan bir xil o‘lchovga ega bo‘ladi.
Biror sirtdagi bosim shu sirt normali bo‗ylab unga ta‘sir etadi va u juda ham
muhim xarakteristika hisoblanadi, chunki suyuqlikka botirilgan jism sirti bo‗ylab integrallash (yig‗indi olish, qo‗shish) yordamida shu jismga ta‘sir etuvchi asosiy kuchlar va momentlar aniqlanadi. Tinch holatdagi suyuqlik uchun uning kichik hajmiga ta‘sir etuvchi kuchlar va lokal gradient bilan o‗zaro bog‗langan bosim odatda og‗irlik kuchi bilan muvozanatlashadi. Shuning uchun gidrostatik bosimning orttirmasi quyidagi formula bilan aniqlanadi:p gh , bunda p – bosim (kPa); – zichlik (kg/m3); h – bosim o‗lchanayotgan balandliklar farqi (m); g = 9,81 m/s2 – erkin tushish tezlanishi. Ushbu (1.1) tenglama ma‘lum shartlarda harakatlanayotgan suyuqlik uchun ham o‗rinlidir. Xususan, ko‗pgina geofizik oqimlarda bosimni vertikal yo‗nalishda o‗lchash (1.1) formula orqali taqriban amalga oshiriladi
57-58. Bosim o’lchagich asboblar. Atmosfera bosimi o‗zgarmas pat = 103 kPa (2.11-rasm). Shularga ko‗ra pabs= port + pat yoki port/= (pabs – pat)/= hp , bu yerda hp – ortiqcha bosimning o‗lchovibolib, pyezometrik balandlik deb ataladi. To‗la va atmosfera bosimlari orasidagi farq manometrik bosim deb ataladi, ya‘ni pman = p – pat. Manometrik bosim ortiqcha gidrostatik bosim ham deb ataladi. U nuqtaning suyuqlik erkin sirtidan cho‗ktirish chuqurligidan bog‗liq.Tashqi bosim p0 suyuqlik ichidagi ixtiyoriy nuqtasida bir xil ta‘sir etadi, uning ozgarishi berilgan nuqtadagi absolyut gidrostatik bosimning ozgarishiga olib keladi.Gidrotexnik amaliyotda (ochiq idishlar va suv havzalarida) p0 – tashqi bosim kopincha atmosfera bosimiga teng, ya‘ni p0 = pat , bunda pat = 98100 N/m2 – texnik atmosfera deb ataladi. Texnik atmosferaga h1 = p/suv = 10 m suv ustuni va h2 =p/simob = 0,735 m simob ustuni mos keladi.