1-Mavzu: “Milliy g„oya: asosiy tushuncha va tamoyillar” fanining predmeti, maqsadi va vazifalari. “Milliy g„oya: asosiy tushuncha va tamoyillar”

faoliyatning qat’i amal qiladigan qoidasi va meyorini anglatuvchi tushuncha 
hisoblanadi. 
Shu ma‟noda ham milliy g„oyaning о„ziga xos tamoyillari mavjud bо„lib, 
ular asosida milliy rivojlanishning dolzarb vazifalari amalga oshirilmoqda. 
Milliy g„oyaning asosiy tamoyillarini quyidagilar tashkil qiladi: 
milliy ong, milliy tafakkurning va milliy о„zlikni shakllantirishga 
yо„naltirilganligi;
millatni birlashtirishga qaratilganligi;
millat manfaatini ifodalashi;
milliy urf-odatlar, an‟analar va qadriyatlarning mustaxkamlanishi va 
rivojlanishiga asos bо„lishi;
milliy 
g„urur, 
iftixor 
va 
ma‟suliyatning 
shakllanishi 
va 
mustaxkamlanishiga zamin bо„lishi;
kо„p millatli mamlakatimiz aholisida yagona Vatan ruhiyatining 
shakllanishiga asos bо„lishi;
milliy meros, tarixiy xotirani asrash, о„zlashtirish va keyingi avlodga
yetkazishning ma‟naviy-ruhiy manbasi bо„lishi;
yoshlarimizda Vatanparvarlik, millatparvarlik, xalqparvarlik va 
umuminsoniylik ma‟naviy, ruhiy salohiyatining shakllantirishga qaratilganligi;
millatimizning mustaqil subyekt sifatida maqomini aks ettirish;
millatimizning ozodligi, mustaqilligi va taraqqiyotiga ma‟naviy-ruhiy 
salohiyat bо„lish;
millatimizning о„zi bilan yonma-yon yashayotgan millat va elatlar 
vakillarini о„z atrofiga uyushtirish, ular bilan tinch-totuv yashash, ularga xurmat, 
ehtirom bilan qarash, yordam kо„rsatish, xamkorlikni mustaxkamlash va ular 
asosida yagona о„zbekiston xalqi tuyg„ularining shakllanishiga manba bо„lishi;
millatimizning 
zamonaviy 
sivilizatsiyalariga 
munosib 
hissa 
qо„shishiga ma‟naviy-ruhiy, kuch- qudrat va ilhom bag„ishlashi;
О„zbekiston xalqida milliy xavfsizlik va milliy taraqqiyot ruhiyatini 
shakllantirish va mustaxkamlashning nazariy asosi bо„lish;
komil inson g„oyasini о„zida aks ettirish kabilarni tashkil qiladi.
Milliy g„oya milliy ong va tafakkur mahsuli hisoblanadi. Ularning 
rivojlanishi natijasida milliy о„zlikni anglash yuzaga keladi. Milliy tafakkur millat 
hayot tarzi, xususiyatlari va faoliyati, uning maqsadlari va manfaatlari negizlarining 
milliy ongida namoyon bо„lishidir.
Milliy ong millatning о„ziga xosligi asosida rivojlanib borishidagi 
kо„rsatkichi bо„lsa, milliy о„z-о„zini anglash manfaatlarni himoya qilishda 
harakatga keltiruvchi ichki ma‟naviy-ruhiy salohiyatidir.
3
  
Aslida milliy ong, milliy tafakkur va milliy о„zlikni anglashdan iborat 
bо„lgan uchlikka amal qilmagan uni о„zida aks ettirmagan yoxud uni 
rivojlantirishga va mustaxkamlanishiga yо„nalmagan g„oya о„ziga milliy g„oya 
maqomini ham olaolmaydi. Chunki, ana shu uchlikning millat mavjudligining ham 

---

74 
real ifodasi hisoblanadi. Milliy g„oya milliy ong va milliy tafakkurning oliy 
kо„rinishi, uning reallikka aylanishining belgisi hisoblanadi. Ularning о„zaro ta‟siri 
natijasidagina milliy о„zlikni anglash omili shakllanadi va millatning «men»i 
yuzaga keladi. Shuning uchun ham ularni о„zida aks ettirish milliy g„oyaning bosh 
tamoyili hisoblanadi. 
Millat о„z-о„zidan shakllanmaydi, balki u jamiyat tarixiy taraqqiyotining 
mevasidir. Uning tо„laqonli millat maqomiga yetishi uchun har bir etnik birlik, 
milliy tilning, madaniyat, urf-odat, an‟analar, qadriyatlardagi о„ziga xosligi, milliy 
о„zlikni anglashning shakllanganligi lozim.
4
 
Ana shu о„ziga xoslik orqali milliy g„oya namoyon bо„ladi. Milliy g„oya 
о„ziga xoslikni mustahkamlaydi, va uning millat vakillari dunyoqarashiga 
aylanishida asosiy omil bо„lib xizmat qiladi. Bu jarayon о„z navbatida milliy 
totuvlik, hamjihatlikning vujudga kelishiga olib keladi. 
Shu ma‟noda uning eng muhim tamoyili millatni birlashtirishga 
qaratilganligi hisoblanadi. 
Milliy manfaatlar milliy g„oyada mustahkam ifodalangan bо„lsagina milliy 
hamjihatlik mustahkam bо„ladi va millat barqaror taraqqiyotga erishishi mumkin 
bо„ladi. Shu ma‟noda ham milliy g„oyaning qudrati milliy manfaatlarni tо„laqonli 
ifodalashi bilan belgilanadi. 
Milliy g„oyaning yana bir tamoyili, uning milliy urf-odat, an‟ana va 
qadriyatlarni mustahkamlash va rivojlanishiga asos bо„lishi hisoblanadi. Ular 
millatning о„ziga xosligini eng yuksak darajada ifoda etadi. Uning 
mustahkamlanishi va rivojlanishi milliy g„oyaga bog„liq bо„ladi.
Milliy g„urur, iftixor va ma‟suliyat kabi tuyg„ularning shakllanishi ham 
milliy g„oya bilan bog„liqdir. 
Milliy g„urur har bir insonning millat vakili sifatida о„z-о„zini anglashi 
natijasida sodir bо„ladigan ichki ruhiy kayfiyati hisoblanadi. Bu tuyg„u о„z ona 
zamini, avlod-ajdodlari tomonidan qoldirilgan moddiy, ma‟naviy merosdan, о„z 
millatining jahon sivilizatsiyasiga qо„shgan hissalaridan, о„z Vatanining 
taraqqiyotda erishgan yutuqlaridan, millatining о„zga millatlar oldidagi qadr-
qimmati, obrо„-e‟tiboridan ruhining kо„tarilish hissiyotdir. 
Milliy iftixor har bir millat vakilining о„z millatining, taraqqiyotning barcha 
yо„nalishlarida erishgan yutuqlaridan fahrlanish, xursand va shodlanish kayfiyati 
hisoblanadi. 
Milliy ma‟suliyat esa har bir millat vakilining о„z millati bugungi, ertangi 
kuni va istiqboli uchun о„zini dahldor ekanligini his qila bilishdir. 
Bu tuyg„ular negizida milliy g„oya turadi. Uning asosiy vazifasi ham ana 
shu tuyg„ularni shakllantirishga yо„nalganligi bilan belgilanadi. Chunki, ular har bir 
millatning taraqqiyotga erishish va yuksalishida asosiy omil buladi. 
Insoniyat aql zakovati yuksalib borayotgan, uning oldida yechish murakkab 
bulgan global muammolar kо„lami kengayib borayotgan va dunyoda barcha 
mamlakatlarda xalqlar birgalashib yashashlari avj olib borayotgan bugungi kunda 
milliy g„oya tor manfaatlar emas, balki mamlakatda yashayotgan barcha 
halqlarning manfaatlarini ifoda etishi va ularda yagona Vatan tuyg„usini 
shakllantirishga xizmat qiladi. Albatta, Vatan tuyg„usini shakllantirish bu har bir 
millatga xos bulgan xususiyatlarning barbod bо„lishiga emas, balki umumxalq 

---

75 
ruhiyatining shakllanishiga olib keladi. Yagona Vatan ruhiyati na faqat mamlakat 
nomi bilan ataluvchi millat vakilida, xuddi shuningdek, unda yashayotgan о„zga 
millat va elat vakillarida ham Vatanparvarlik, unga egalik qilish, uning istiqboli 
oldida ma‟sullik kabi hissiyotining shakllanishiga olib keladi. Shuning uchun ham 
milliy g„oya bugungi kunda bir millat doirasidan umumxalq doirasigacha bо„lgan 
manfaatlarni uyg„unlashtirishga asos bо„lmoqda. 
Milliy meros, tarixiy xotirani asrash, о„zlashtirish va ularni keyingi 
avlodga yetkazishda milliy g„oya ma‟naviy-ruhiy manba hisoblanadi. U ana shu 
ma‟naviy-ruhiy salohiyatdagi milliylikni «asrash», ularga kuch-quvvat bag„ishlab 
turish vazifasini amalga oshiradi. Shuning bilan bir qatorda millat vakillarini
milliy-ma‟naviy boyliklar bilan ozuqlantiradi, ularda о„z merosini asrash va uni 
keyingi avlodga yetkazish ruhiyatini ham shakllantiradi. 
Bu jarayonda milliy g„oya bir tomondan milliy-ma‟naviy boyliklarni asrash 
omili bо„lsa, ikkinchi tomondan millat avlodlarini о„zaro bog„lab turish vazifasini 
ham bajaradi. Undagi mavjud milliylik omili avlodlarni о„zaro ma‟naviy-ruhiy 
jihatdan bog„lab turadi va shu tariqa milliy meros va tarixiy xotiraga 
umrboqiylikning baxsh etilishida milliy g„oya asosiy omildir. 
Milliy g„oyaning milliy meros va tarixiy xotiraning asosi bо„lishi na faqat 
milliy о„ziga xoslikni shuningdek millat vakilida yuksak iroda, e‟tiqod kabi 
fazilatlar shakllanishida ham manba rolini bajaradi. Prezident Islom Karimov 
ta‟kidlaganidek «Tarixiy xotirasi bor inson-irodali inson… Kim bо„lishidan qat‟iy 
nazar, jamiyatning har bir a‟zosi о„z о„tmishini yaxshi bilsa, bunday odamlarni 
yо„ldan urush, har xil aqidalar ta‟siriga olish mumkin emas. Tarix saboqlari insonni 
hushyorlikka о„rgatadi, irodasini mustahkamlaydi».
5
 
Mamlakat yoshlarida Vatanparvarlik, millatparvarlik, xalqparvarlik va 
umuminsoniylik kabi tuyg„ularni shakllantirish ham milliy g„oyaning muhim 
tamoyili hisoblanadi. Chunki, boshqa har qanday g„oyalarga qaraganda ham unda 
о„zini anglagan har qanday inson qalbi, yuragi va ongiga ta‟sir etuvchi nozik 
tuyg„ular mujassamlashgan. Xususan, inson о„zini-о„zi anglab, men kimman, 
mening avlod-ajdodlarim kim, qaysi millatga mansubman, mening ona zaminim 
qayerda - degan savollarni о„ziga berish va unga javob topishni milliy g„oyadan, 
uning ulkan negizlaridan izlaydi. U savollarga boshqa bironta g„oya javob bera 
olmaydi. Chunki, inson milliylik ruhiyatidan tug„ilishidan boshlab, extimol ona 
bag„rida hali u dunyoga kelmasdan oldin baxramand bо„lsa ajab emas. Zero, yangi 
dunyoga kelgan gо„dakni о„zga millat vakili olib tarbiyalasa ham, u balog„at 
yoshiga yetganida о„z milliy negizlariga talpinadi, hech bо„lmaganda о„z millati 
vakillari bilan yaqinroq bо„lishga moyil bо„ladi. Bu hayot tajribasidan о„tgan 
haqiqatdir. Shu tariqa ulug„ayayotgan millat vakillariga Vatanparvarlik, 
millatparvarlik, xalqparvarlik va umuminsoniylik kabi fazilatlarini milliy g„oya 
singdirib boradi. 
Milliy g„oyaning yana bir tamoyili, birining ikkinchisiga о„xshamaydigan 
xususiyatlarga ega ekanligi, о„zgalarning ma‟naviy-ruhiy xolatini aynan qabul 
qilaolmasligi bilan bog„liqdir. Bir millatning ma‟naviy-ruhiy salohiyati shakl va 
mazmun jihatdan ikkinchisida takrorlanmasligi ularning har biriga о„ziga xos 
«individuallik» baxsh etadi. Ana shu «individuallik» milliy g„oyada о„z ifodasini 
topadi. Bu har bir millatning mustaqil subyekt sifatidagi maqomini ta‟minlab 

---

76 
turadi. О„ziga xos «individuallik» milliy-ma‟naviy taraqqiyot gо„zalligini 
ifodalaydi va ularning ilg„or qirralari orqali umumbashariylikka daxildor bо„lgan 
ma‟naviy boylik vujudga keladi. 
Milliy g„oyaning asosiy tamoyillaridan yana biri uning millatning ozodligi, 
uning mustaqilligini ta‟minlashda ma‟naviy-ruhiy manba bо„lishidir. 
Millatning mustaqil bо„lishi, uning о„z taqdirini о„zi hal etish imkoniyatiga 
ega bо„lishida milliy g„oya asosiy manba bо„ladi. Chunki, u na faqat millatga 
mustaqil subyekt maqomini baxsh etadi, shuning bilan birga uning mustaqil 
taraqqiy qilishini zaruriyat va ehtiyojga aylanishini ta‟minlaydi.
Chinakkam milliy taraqqiyot g„oyalari, har doim о„zida adolat, tenglik, 
tinchlik va demokratiya tamoyillarini aks ettiradi. Ular har bir millat uchun eng 
zarur ehtiyoj hisoblanadi. Chunki, adolat buzilgan joyda ziddiyat, tengsizlik 
mavjud bulgan sharoitda ishonchsizlik, tinchlik bо„lmagan joyda parokandalik, 
demokratiya bо„lmagan joyda insonning erkin nafas olishi imkoniyatini yuzaga
chiqarish mumkin bо„lmaydi. 
Kо„rinib turibdiki, ularning har biri millatning istiqboli uchun zarur bо„lgan 
omillardir. Milliy g„oya shu ma‟noda ham ularni о„zida mujassamlashtirishi hamda 
milliy taraqqiyotning asosiy kо„rsatkichlariga aylanishiga xizmat qiladi. 
Ular har qanday ilg„or milliy g„oyaning umumbashariylikka daxldor 
bо„lgan qirralari hisoblanadi. Ulardan mahrum bо„lgan milliy g„oya, chinakkam 
umummilliy g„oya darajasiga kо„tarila olmaydi.
Milliy g„oya millatning manfaatlari va ehtiyojlarini umuminsoniy 
tamoyillar bilan о„zida uyg„un holda aks ettirishi bilan ham xarakterlanadi. U 
umuminsoniy tamoyillarga zid emas, balki g„oyaning milliy tamoyillari negizida, 
ularning eng ilg„or jihatlari, umuminsoniyat manfaatlariga mos kelishi hisobiga 
umuminsoniy tamoyillar tizimi shakllanadi. YA‟ni, umuminsoniy tamoyillar 
negizida 
g„oyaning milliy tamoyillari shakllanmaydi, aksincha milliy 
tamoyillarning ilg„or, barcha xalqlar manfaatlari va ehtiyojlariga javob beradigan 
jihatlari hisobiga umuminsoniy tamoyillar shakllanadi. 
Ana shu xulosaga muvofiq milliy g„oyaning umuminsoniy tamoyillarini 
quyidagilar tashkil qiladi: 
milliy mahdudlik, agressiv millatchilik va shovinizmdan xoli bо„lish;
urush olovini yoqish, о„zga millatlarga zulm о„tkazishdan xoli bо„lish, 
mamlakatlararo beqarorlikni vujudga keltirish vositasiga aylanmaslik;
adolat, tenglik, tinchlik, bunyodkorlik va demokratiya g„oyalarini 
о„zida ifoda ettirish;
jahon xalqlari yaratgan sivilizatsiya yutuqlarini asrash va keyingi 
avlodga yetkazishda ma‟naviy-ruhiy omil bо„lish;
insoniyatga xavf solayotgan global muammolarning tahdidini keng 
tashviqot qilish va unga qarshi kurashda jahon xalqlari birligini vujudga keltirishga 
xizmat qilish;
diniy bag„rikenglik g„oyalarini о„zida ifodalash;
inson xaq-huquqlari, shaxs erkinligi va hur fikrlilikni himoya qilish;
qonun ustvorligini, millatlararo hamjihatlilikni va siyosiy barqarorlikni 
vujudga keltirish va mustahkamlashga asos bо„lish;

---

77 
har bir millatning urf-odatlari, an‟analari va qadriyatlarini hurmat 
qilish, ilg„or tajribalarini о„rganish va о„z millati erishgan yutuqlarini ularga 
yetkazish;
vayronkor va turli g„arazli g„oyalarga qarshi kurash va bunyodkor g„oyalar 
rivojlanishining omili bо„lish kabilardir. Ular о„z mazmun va mohiyati jihatdan har 
bir milliy g„oya uchun xos bо„lgan umuminsoniy tamoyillardir. 
Xalqimiz asrlar davomida ozod va obod Vatan, erkin va farovon hayot 
orzusida yashab keldi. Bu g„oya xalqimizni erkinlik va yuksalish pallalarida ham, 
о„z mustaqilligidan judo bо„lgan davrlarda ham tark etmadi. Bugungi kunda 
О„zbekiston xalqining milliy taraqqiyot yо„lidagi asosiy maqsadi - ozod va obod 
Vatan, erkin va farovon hayot barpo etish bо„lib, bu g„oya millatimizning azaliy 
orzu-umidlarini, intilishlarini, bunyodkorlik faoliyatining ma‟no-mazmunini 
ifodalaydi. Inson muayyan makonda tug„iladi va hayot kechiradi, shaxs sifatida 
shakllanadi. Ana shu makon unga Vatan sanaladi. Dilida Vatan tuyg„usi 
shakllanmagan, kindik qoni tо„kilgan zaminga mehr tuyg„usi jо„sh urmagan kishini 
chinakam Inson deb bо„lmaydi. Shu bilan birga inson baxt-saodat uchun tug„iladi. 
U ana shu baxt-saodatga о„zi tug„ilib-о„sayotgan Vatanida erishmoqni orzu qiladi. 
Bu unga о„z baxt-saodatini yurt rivoji, uning ozod va obodligi bilan uyg„un 
kо„rishni anglatadi. 
«Ozod Vatan», «Obod Vatan», «Erkin va farovon hayot» tushunchalari shu 
jihatdan о„ziga xos ma‟no va mazmun kasb etadi.