1-mavzu: O’zbekiston tarixi fanining predmeti, uni o’rganishning nazariy-metodologik asoslari

-III–
1) Toshkent qo’zg’oloni. Turkistonda chorizmning siyosiy va iqtisodiy
zulmiga qarshi harakatlar XIX asrning 70 yillaridan boshlandi. 1879 yilda 600
nafarga yaqin alomon harbiy gubernatordan Marg’ilon tumanidan olinayotgan
soliqlarni kamaytirishni talab qildi. O’shanda Farg’ona viloyat harbiy gubernatori
bevosita qurolli kuch ishlatishdan cho’chigan. Chunki, 1875-1876 yillarda ayni shu
viloyatda boshlangan Po’latxon boshchiligidagi qo’zg’olon hamda Mingtepadagi
1878 yilgi Yetimxon boshchiligidagi g’alayon ruslarni chinakamiga tashvishga
solgani esidan chiqmagan edi. 
1880-1883 yillarda mustamlakachilik zulmiga qarshi qator chiqishlar bo’lib
o’tdi. Xo’jand, O’ratepa, Namangan, O’sh va Chustda ko’tarilgan qo’zg’olon lar
bunga misol bo’la oladi. Manbalarda 1885-1892 yillarda Farg’ona viloyatida
xalqning 205 marta siyosiy chiqishlari, harakatlari ko’tarilgani qayd etilgan. 
1892 yilning yozida Turkiston markazi Toshkentda rus mustamlakachilarini
talvasaga solgan va tarixga “vabo isyoni” yoki “toshotar voqyeasi” sifatida kirgan
qo’zg’olon bo’ldi. Iyun oyida Toshkentda vabo tarqaldi. Shahar ma’muriyati
shoshilinch choralar ko’rdi. Vabo kasali bilan o’lganlarni shahar ichkarisidagi 12ta
qabristonga ko’mish man etildi, shahar tashqarisida 4 ta yangi qabriston ochiladi, deb
e’lon qilindi. Shahardan chiqish va kirish nazorat ostiga olindi. Shaharda vabo
kasaliga chalinganlar yo’q qilinar ekan, degan mish-mishlar tarqaldi. Mustamlaka
ma’muriyati tibbiyot nuqtai nazaridan to’g’ri bo’lgan bu tadbirlar haqida aholi
o’rtasida tushuntirish ishlari olib bormadi, musulmonchilik odatlari, marosim, qonun
qoidalarini hisobga olmadi. Va’da qilingan 4 ta yangi qabriston o’rniga faqat bittasi
ochildi. Boshqa kasallik bilan o’lganlarni shahar ichkarisidagi qabristonlarga ko’mish

---

ishlarini rasmiylashtirish ham cho’zilib ketdi, suiiste’molliklar kuchaydi. Odamlar
noiloj o’likni eski qabristonlarga olib borib ko’mishga majbur bo’ldi. Polisiya
bundaylarni topib hibsga ola boshladi. Qabristonni ochib, o’lganlarning ruhi haqorat
qilindi. Shaharning eng taniqli kishilaridan hisoblanmish Azizyor Eshon, Abulqosim-
xo’ja, bozor oqsoqoli Ziyomuhammad va boshqa kishilar boshchiligidagi mingga
yaqin kishi shahar boshlig’i mahkamasi tomon yo’l oldilar. Ularga hokim to’rashahar
boshlig’i polkovnik S.R. Putinsev va eski shahar oqsoqoli Muhammad Yoqub
to’qnash kelishdi. Qamchisini o’ynatib kelgan oqsoqol xalqning so’zlarini, arz dodini
tinglash o’rniga unga dag’dag’a qila boshladi. Xalq uning boshiga toshlar yog’dirdi.
Mashhur “Toshotar” voqyeasi boshlanib ketdi. 
Qurollangan soldatlar yetib kelgach, xalq ayamay o’qqa tutildi. Natijada, ko’p
kishi halok bo’ldi va yaralandi. O’lganlar va yaradorlarning miqdori haqida aniq
ma’lumotlar saqlanmagan. Chunki xalqning o’zi jasadlarni va yaradorlarni o’zlari
bilan olib ketishdi. Keyingi kunlari Anhordan topilgan mayitlar soni 80 taga yetgan.
Qo’lga olingan 60 kishi turli muddatlarga qamoq jazosi va surgunga hukm qilindilar.
Mustamlakachilarning zo’ravonligi xalqning ozodlik harakatini to’xtatib qololmadi.