1-mavzu. Pedagogik tadqiqotlarning mazmuni va mohiyati. Boshlang‘ich ta’lim metodologiyasi o‘quv fani sifatida. Reja

3. Ta’lim sohasini rivojlantirishning maxsus mezonlari va ko‘rsatkichlari.

Biz maktab matematika kursida ham bunga bir necha bor duch kelganmiz. Masalan, uchburchaklarning o’xshashligidan foydalanib, borib bo’lmaydigan joygacha bo’lgan masofani topish yoki chikib bo’lmaydigan tog koyasi uchigacha bo’lgan masofa yoki daraxtning uchigacha bo’lgan masofani daraxtga chikmasdan topish muammolari xal etilgan.
Mavzuni o’rganishga oid savollar:

• turdosh hodisalar orasidagi muvofiqlik o’xshashlikka misol
bula oladimi?

• geometrik o’xshashlik deganda nimani tushunasiz?

• o’xshashlik mezoni deganda nimani tushunasiz?

Mavzu bo’yichamustahkam esda saqlab qolishga oid
ma’lumotlar:

• hodisalardagi o’xshashlik, turdosh hodisalar orasidagi
muvofiqlikni, ya’ni bir hodisaning barcha mikdoriy xarakteristikalari boshkasining shunday harakteristkalarini proporsionalravishda aks ettirilishi natijasida hosilbo’lishini ifodalaydi;

• o’xshashlikda bir - biriga mos kelgan figuralar o’xshash
figuralar deb ataladi;

• O’rganilayotgan hodisa yoki hodisalarni aniqlovchi omillardan
iborat ulchovsiz kombinatsiyalari o’xshashlik mezoni deyiladi.
Mavzu bo’yicha muammoli savollar va topshiriqlar:

• ilmiy tadqiqot ishida o’xshashlik nima uchun kerak?
• ilmiy tadqiqot ishida o’xshashlikdan foydalanishning qanday
ahamiyati bor?

• dinamik o’xshashlikdan pedagogik ilmiy tadqiqot ishida
foydalanish mumkinmi?

• geometrik o’xshashlikdan samaradorlikni anislashda tajriba
s inov ishlarida foydalanish mumkinmi?

• o’xshashlik mezoni bilan o’xshashlik koifsenti orasida qanday
fark bor?

Tadqiqotchiga mavzu materiallaridai ijodiy faoliyatda
foydalanishga tavsiyalar:

• ijodiy faoliyatda o’xshashlik tadqiqot metodidan foydalanishda
uning quyidagi xossalariga e’tibor berish lozim bo’ladi:
- mos figuralarga tegishli to’g’ri chiziklar orasidagi burchaklar
o’zaro tent;

- o’xshashlikdagi almashtirishlar tuplami guruppani tashkil
qiladi;
- yopiqo’xshash figuralar yuzlarining nisbati ularning o’xshashlik
koeffitsentlarining kvadratiga, xajmlarining nisbati esa uning
kubiga teng.bugungi kunda pedagogik texnologiyaga butunjaxonda katta e’tibor berilmoqda. Pedagogik texnologiya asosan tizimli yondashuvdan iborat bo’lib,
Boshlang’ich ta’lim metodologiyasida Tizimiy yondashuvtadqiqot usuli boshka
yondashuvlardan keskin fark qiladi va manbani har tomonlama chuqur
o’rganish imkonini beradi.Tizimiy yondashuv tadqiqot usulini kullash samarasini
aniqlashda uning kiem tizim va tizim- elementlarini manbani
nechoglik tulik ifodalanganligiga boglik bo’ladi, chunki tizim
elementlari, kiem tizimlar va ular orasidagi uzviy aloqadorliklar
ham dinamik o’zgarishlar asosida yagona - yaxlit tizim hosilbo’ladi.
Tizimiy yondashuv - sotsial hayot va ilmiy bilishdagi metodologik
yo’nalishbo’lib, u manbani tizim sifatida o’rganadi va tadqiqotchiga
tizim maqsad - mazmunini ifodalash imkoniyatini hamda elementlar va
kiem tizimlar orasidagi turli bog’lanishlardan bitta maqsad sari
foydalaniladi.Kiem tizim - yagona yaxlit tizim va uning funksiyasi bo’yicha
kuyilgan maqsad еchimi sari yunaltirilgan o’zaro boglangan elementlar
majmuasi.Yuqorida sanab o’tilgan pedagogik innovatsiyalarning har birini
hayotga joriy etishda ularga alohida va maxsus boshlangich ta’lim metodologiyasini ishlab chikishga to’g’ri keladi.Uzluksiz ta’lim tizimining bugungi kundagi talabi jaxonta’limining zamonaviy talablarga javob berishi lozim. Bizning bu sohada, ayniqsa pedagogik - tadqiqotlarni olib borishdagi ilmiy
izlanishlarimiz natijalari,tadqiqot usulini kullashda quyidagi
asoslarga tayanish lozimligini ko’rsatmoqda:

• o’rganilayotgan manba bo’yicha nazariy va amaliy ma’lumotlar
bankini tayyorlash;

• tayyorlangan ma’lumotlar bankini ta’lim texnologiyasi va
maqsadiga karab tizimlarga ajratish;

• o’rganilayotgan fan mazmunini tizimiy yondashuv nuktai nazaridan
tahlil kilib chikish;

• tizimiy yondashuvning manbaga nisbatan maqsadini aniqlash;

• tizimiy yondashuv tuzilishiga karab elementlar va kiemtizimlarni aniqlab chikish;

• tizimiy yondashuv vazifasini aniqlash;

• tizimiy yondashuv tadqiqot usulini kUllash algoritmini ishlabchikish;
• tizimiy yondashuv yordamida ukitish dasturi va jarayoninidastlabki ekspertizadan o’tkaza olish;

• tizimiy yondashuv yordamida ukitishga ko’rsatma va uslubiy
tavsiyalar tayyorlash;

• olingan natijalarni baholash mezonini ishlab chikish;

• maqsadga erishganlik darajasini aniqlash mezonini ishlabchikish;
• tizimiy yondashuv yordamida ta’limni boshqarish to’g’risida
xulosa chiqarish va bu metodologiyadan amaliyotda foydalanishga
tavsiyalar tizimini tayyorlash.

Keltirilgan ta’riflar va tizimiy yondashuv asoslaridan shunday
xulosa chiqarish mumkinki, mazkur tadqiqot usuli ma’lumotlar
ma’lumotlar banki axborot axborotlar banki axborot
tizimlari» uzluksizligi bilan to’g’ri va aniq faoliyat yurita olar ekan.
Bu esa uz navbatida tadqiqot manbai va uni ifodalovchi ko’rsatkichlar
majmuasi hamda ularning turli o’zgarishlariga boglikdir. Demak,
tadqiqot usuli tili bilan aytganda elementlar kiem tizimlar
tizim» aloqadorligidagi ma’lumotlar bilan ish ko’rar ekanmiz.
Bunday ko’rinishdagi ishlarni bajarish esa bizga ma’lumki,
ma’lumotlarni kayta ishlash bilan boglik bo’lib, juda katta xajmdagi
ma’lumotlar va ularning turli ko’rinishdagi bog’lanishlarni
e’tiborga olishga to’g’ri keladi. Bunday katta xajmdagi ma’lumotlar va
ular aloqadorligi haqidagi bilimlarni harqandaytadqiqotchi ham
har doim esda saqlab kola olmaydi. Bunday xollarda, tadqiqotchiga
informatika fani yutuqlaridan foydalanish tavsiya etiladi.
Informatika - matematik metodlar va hisoblash texnikasi
vositalari yordamida ma’lumotlarni yigish, ulchash(baholash), saqlash
kayta ishlash va uzatishning metod va qonunlari haqidagi fan.
Tadqiqot manbaiga mos ma’lumotlarni kayta ishlash quyidagi
ketma-ketlikni uz ichiga oladi:

• manba tizimiy yondashuv nuktai nazaridan tahlil kilinib, uning
tashkil etuvchilari aniqlanadi;

• ko’rsatkichlar fazosidagi belgilarni suz yoki mikdor bilan
ifodalanishi belgilanadi;

• suz bilan belgilangan ko’rsatkichlarni ballar bilan almashtirish
mezoni aniqlanadi;

• manbani ifodolovchi ko’rsatkichlar orasidagi bog’lanishlar
O’rganilib chiqiladi va ahamiyatlilari olib kolinib, ahamiyatsizlari
tizimiy yondashuv tadqiqot rejasidan chiqariladi;

• kolgan ko’rsatkichlar Urtasidagi funksional munosabatlar
urnatiladi;
• tizimiy yondashuv maqsadi asosida kolgan ko’rsatkichlardan
foydalanish algoritmi ishlab chiqiladi;

• mazkur sohabo’yichato’plangan ma’lumotlar asosida ma’lumotlar
bazasi hosilqilinadi;

• ma’lumotlar bazasi asosida axborotlar va axborotlar banki
tashkil etiladi.

Ma’lumotlar kayta ishlash va tizimiy yondashuv texnologiyasi
yuqoridagi qayd etilgan barcha ta’lim innovatsiyalariga tegishli bo’lib,
tadqiqot jarayonini kompyuterlashtirish imkonini beradi.
Kompyuterlashtirish, ma’lumki manbalarni ko’rsatkichlar fazasi
bilan ifodalash va boshqarish uchun foydalanishdagi algoritmni
elektron hisoblash mashinalar vositasida joriy etish jarayoni.
Tajribalar shuni ko’rsatdiki, tadqiqot ishlarida kompyuterlashtirishdan foydalanish yuqori samarapar berar ekan, ya’ni, manbalarnitadkik qilishda kompyuterlashtirishdan foydalanish tadqiqotchigatadqiqot ishini olib borishning optimal variantlarini kulgakiritish imkonini beradi.

Tadqiqotlar olib borishda tizimiy yondashuv tadqiqot usulinikullash va unda axborotlarni kayta ishlash texnologiyasidanfoydalanish, mazkur sohabo’yichao’ziga xos innovatsion yondashuv bo’lib,buning yordamida tadqiqot jarayonida ijobiy sifat o’zgarishiga vayuqori samaradorlikka erishiladi.

Mavzuni o’zlashtirnshni ta’minlashga oid savollar:

• uzluksiz ta’lim tizimida axborot muhitini yaratish deganda
nimani tushunasiz?

• fan-ta’lim-amaliyot intefatsiyasining pedagogik ilmiytadqiqot ishidagi ahamiyati qanday?

• ta’lim - tarbiya jarayonida innovatsion texnologiyalardan
foydalanishning samarasi nimada, deb o’ylaysiz?

• tizimiy yondashuv tadqiqot usulini amaliyotga kullashda qanday
asoslarga tayanadi?

• ma’lumotlarni kayta ishlash ketma - ketligini sanab bering.
Mavzu bo’yichamustahkam esda saqlab qolishga oid
ma’lumotlar:
• pedagogik texnologiya asosan tizimli yondashuvdan iborat bo’lib,
Boshlang’ich ta’lim metodologiyasida “Tizimiy yondashuv”tadqiqot usuli boshka
yondashuvlardan keskin fark qiladi va manbani har tomonlama chuqur
o’rganish imkonini beradi;

• tizimiy yondashuv - sotsial hayot va ilmiy bilishdagi
metodologik yo’nalishbo’lib, u manbani tizim sifatidav o’rganadi va
tadqiqotchiga tizim maqsad mazmunini ifodalash imkoniyatini hamda
elementlar va kiem tizimlar orasidagi turli bog’lanishlardan bitta
maqsad sari foydalaniladi;

• kiem tizim - yagona yaxlit tizim va uning funksiyasi bo’yicha
kuyilgan maqsad еchimi sari yunaltirilgan o’zaro boglangan elementlar
majmuasi;
• informatika - matematika metodlar va hisoblash texnikasivositalari yordamida ma’lumotlarni yigish, ulchash (baholash), saqlash,kayta ishlash va uzatishning metod va qonunlari haqidagi fan.

Mavzu bo’yicha muammoli savollar va topshiriqlar:

• tizimiy yondashuv tadqiqot usuli yordamida pedagogic innovatsiyalarni amalga oshirish mumkin deb o’ylaysiz?

• ta’lim tizimida axborot muhitini yaratish qanday asoslargaboglik holda shakllantiriladi?
• tizimiy yondashuv tadqiqot usulida elementlarqism
tizimlartizimko’rinishdagi uzluksizlikda qandayqonuniyatlarni
ochish mumkin;

• uz ijodiy ishingiz bo’yicha ma’lumotlarni yigish va kayta
ishlash texnologiyasi bo’yichahisobot tayyorlang.

Tadqiqotchi ga mavzu materiallaridan ijodiy faoliyatda
foydalanishga tavsiyalar:

• pedagogik ilmiy tadqiqot ishini olib borishda tadqiqot obyektini va maqsadini tizimiy yondashuv nuktai nazardan o’rganibchikish lozim va shu asosida ma’lumotlarni tuplab, foydalanishgakulay xolga keltirib tizimlarga ajratish kerak;
• tadqiqotobyektidan va unga boglik ma’lumotlarni yigishdasonli va sifatiy ma’lumotlar bir xil shaklga (kodlanggirishyordamida) keltirib olinishi lozim;
• elementlar, kiem tizimlar va tizim orasidagi funksionalmunosabatlarni urnatish pedagogik ilmiy tadqiqot ishini olibborishning optimal variantlaridan birini kulga kiritishga kata imkoniyat yaratadi;

• tizimiy yondashuv tadqiqot ishini kullashda qaralayotgan ilmiy
tadqiqot ishini bajarishga oid bilimlar banki va axborotlar bazasi
oldindan tayyorlanib olinsa ijodiy faoliyat samaradorligi yanada
oshadi.