1-mavzu. “Raqamli iqtisodiyot” faniga kirish. Raqamli iqtisodiyot va uning asosiy tarkibiy qismlari Reja

MasterCard каби тўлов тизимларидан фаол фойдаланиладилар. Оммавийлик 
даражаси энг паст тизимлар Union Pay, WebMoney ва криптовалюталар 
ҳисобланади. Маҳсулотларни онлайн харид қилишдаги муаммоларга 
келадиган бўлсак, деярли барча респондентлар тўлов вақтидаги 
қийинчликлар, товар/ҳизмат сифатининг пастлиги, етказиб бериш вақти 
узоқлиги, шунингдек, нарх қимматлигини айтиб ўтишган. Шундай қилиб, 
ижтимоий сўров натижасида олинган маълумотлардан келиб чиқиб, 
Ўзбекистонда электрон тижоратнинг ривожланишини тўхтатиб турган бир 
қатор муаммолар ва камчиликларни айтиб ўтишимиз мумкин:
1. Аҳолининг электрон битимлар тузишга унчалик ишонмаслигини;
2. Етказиш бериш қийматининг юқорилигини;
3. Товар/ҳизматлар сифатининг пастлигини;
4. Фирибагрликлардан қўрқишни;
5. Компютер саводхонлиги даражасининг пастлигини.
Аммо, шу билан бир вақтда аҳоли ўртасида ўтказилган бошқа ижтимоий 
сўровлар шуни кўрсатадики, Ўзбекистон аҳолиси электрон битимлар амалга 
оширишга нисбатан тайёр, бироқ уларни амалга ошириш вақтида 
фойдаланувчи ўртача истеъмолчини нари итарадиган ва Ўзбекистонда 
электрон тижоратнинг ривожланишини секинлаштирадиган бир қатор 
муаммоларга дуч келади.
Ахборот технологиялари асри иқтисодиёт ривожланиши учун бир қанча 
янги ғоялар ва қоидаларни белгилаб берди. Ҳозирча тор доирадаги назариячи-
олимлар учун қизиқарли бўлган рақамли иқтисодиёт соҳаси мамлакатимизда 
улкан салоҳиятга эга бозор модели ҳисобланади, чунки:
ахборот устувор товар ҳисобланади ва бу ресурс умуман 
чегараланмаган;
тармоқ бозори улкан ва демократик ва асосийси унда тармоқлар 
чегаралари осон «ювилиб» кетади;
лойиҳа ёки компания муваффақиятлари энди ходимлар сони ва 
молиявий активлар ҳажмига боғлиқ эмас;

---

 аппаратли қувватлар кўп марталик, универсал, эскирмас ва сифатини 
йўқотмайдиган воситага айланади;
рақобат кураши шароитлари ўзгаради, чунки рақамли муҳитда тезкор 
интеллектуал ечимлар ҳар қандай кучли жисмоний базадан ҳам устун келади.
Давлатимизнинг рақамли иқтисодиётни ривожлантириш бўйича чора-
тадбирлари информатион технологиялар ва электрон ҳужжат айланиши 
соҳасида бир қанча янги самарали йўналишлар ҳосил бўлишига олиб келади. 
Аммо, иқтисодиётни рақамлаштиришда қуйидаги саволларга алоҳида аҳамият 
бериш керак бўлади:
Иқтисодиётни рақамлаштирш қандай натижаларга олиб келади?
Бундай янги шароитларда ҳаракат дастури қандай бўлиши лозим?
Иқтисодиётни рақамлаштиришда нималарга асосий диққат-еътиборни 
қаратиш керак бўлади?
Рақамли иқтисод ўзи нималиги бўйича ҳам мутаҳассисларнинг фикрлари 
турли тумандир. Бир қатор олимларнинг фикрларича, “рақамли иқтисодиёт 
навбатдаги маркетинг тадбиридир, негаки биз шудоқ ҳам 15-20 йиллар 
давомида информатион технологияларнинг барча соҳаларга кириб боришига 
гувоҳ бўлаяпмиз, ҳеч қандай кардинал ўзгариш ёки қандайдир инқилоб ҳақида 
сўз ҳам бўлиши мумкин эмас. Рақамли иқтисодиёт ғарбдан кириб келган 
маркетинг брендидир, гап рақамли трансформациядан бошланиб, энди 
рақамли иқтисод деган сўзлар ҳам янграй бошлади”. Бошқа бир олимлар 
гуруҳининг фикрларича, ҳозирги замонда амалга ошаётган рақамли 
трансформация жараёни унинг афсона ёки реал ҳақиқат эканлигида эмас, 
балки бу технологияларнинг жамиятга қандай янгиликлар олиб келишидадир: 
“Бизга рақамли технологиялар оммавий ҳизмат кўрсатиш соҳасини қандай 
ўзгартириб юборганлиги яққол кўриниб турибди. Ҳозирда эса Uber, Alibaba