1. Oqıw materialları

Ulıwmalıq, jekelik, daralıq kategoriyaları bolmıs nárseleri hám qubılıslarınıń salıstırmalı ġárezsizliginiń, olardıń reń-báreńliginiń hám birliginiń sáwleleniwi esaplanadı.
Jekelik – tek usı ob`ektke tán bolġan qásiyetlerni ańlatıwshı kategoriya. Jekelik ayırım nárseler qatnası ġárezsiz orın alġanlıġın da, usı nárseniń bul salıstırmalı ġárezsizligi, diskretligi, ayrıqshalıġı nátiyjesinde júzege keliwi múmkin bolġan individual biytákirar belgilerdi de atap kórsetedi.
Ulıwmalıq ayırım nárseniń belgili bir toparġa tiyisli barlıq nárseler menen uqsaslıġın belgilewshi qásiyetler ulıwmalıq kategoriyası menen ańlatıladı.
Ulıwmalıq jeke nárseniń mánisin sáwlelendiredi. Ulıwmalıqtı tek mánisti anıqlaw arqalı ashıp beriw múmkin. Jekeliksiz ulıwmalıq sezgiler dárejesinde ańlatılġan belgilerden, jekeliktiń biytákirar individuallıġı, baylıġınan ajıralġan abstrakciya bolıp qaladı. Jekelik hám ulıwmalıqtıń keltiriletuġın táriypleri olardı áyne bir ayırım ob`ekttiń tárepleri sıpatında sıpatlamalaydı. Mısalı, tirishilik búgingi kúnde beloklı deneler hám nuklein kislotalardıń jasaw forması sıpatında xarakterlenedi. Genetika hám ózgeriwsheńlik – pútin tirishiliktiń ulıwmalıq qásiyetleri. Biraq beloktıń ximiyalıq quramı hám ásirese dúzilisi hár bir organizmde individual dárejede biytákirar. Bul bir janzattı basqa janzattan parıqlaw imkaniyatın beriwshi birden-bir qásiyet. Logikada jekelik hám ulıwmalıq – túsinikler sıpatlaması bolıp tabıladı. ulıwmalıq túsiniginde eki hám onnan artıq predmet, jekelik túsiniginde bolsa – bir predmet túsiniledi. Grammatikalıq aspektten ulıwmalıq ġalabalıq atlıq penen, jekelik bolsa – dara atlıq penen ańlatıladı. Filosofiyada jekelik hám ulıwmalıq bolmıs qubılıslardıń uqsaslıġı hám parıqların belgilewshi qásiyetler bolıp tabıladı.
«Jekelik» kategoriyası nársede, qubılısta tek usı nársege, qubılısqa tán bolġan aspektti sáwlelendiredi. «Ulıwmalıq» - bul nárseler hám qubılıslar ortasında belgili bir sapa aspekti sheńberinde ámelde orın alġan áynelik. Jekelik te, ulıwmalıq ta ġárezsiz orın almaydı. Ayırım nárseler, qubılıslar, processler ġárezsiz orın aladı. Ulıwmalıq ta, jekelik te tek ayırım nárse yaki qubılısta ġana orın aladı. Hár qanday ayırım nárse yaki qubılıs qarama-qarsılıqlar birligi esaplanadı. Bir waqıttıń ózinde ol hám jekelik, hám ulıwmalıq bolıp tabıladı. Hár qanday ulıwmalıq ayırım nárse, qubılıstıń quram bólegi, elementi esaplanadı, óytkeni ol ayırım nárse yaki qubılıstı tolıq emes, bálkim bir jaqlama – nárselerde orın alġan aspektlerdi sáwlelendiredi. Jekelik óz mánisine kóre abstrakt esaplanġan ulıwmalıqtan bayıraq bolıp tabıladı. Biraq ulıwmalıq nárseniń mazmunın, mánisin tereńirek ashıp beredi.
Daralıq túsinigi atap ótilgen kategoriyalar mazmunın ashıp beriwshi tiykarġı túsinik. Daralıq – «nárse» túsiniginiń sinonimi, yaġnıy bolmıstıń salıstırmalı ġárezsiz, sapa aspektinen belgili bir bólshegi. Ol qásiyetler toplamına iye. «Daralıq» jekelik hám ulıwmalıq ortasındaġı aralıq kategoriya esaplanadı. Daralıq – jekege qatnasta ulıwmalıq bolġan hám ulıwmalıqqa qatnasta jeke bolġan nárse yaki qubılıs. Mısalı: stat`ya (nızam stat`yası) – jeke; nızam – dara; huqıq - ulıwmalıq. «Nızam» túsinigi «stat`yaa» túsinigine salıstırġanda ulıwmalıq bolıp tabıladı. Óz gezeginde «nızam» túsinigi «huqıq» túsinigine qatnasta jekelikti sáwlelendiredi.
Jekelik, ulıwmalıq hám daralıq kategoriyaları biliw procesinde onıń tayanısh noqatları, bilimsizlikten bilimge qaray basqısh rolin oynaydı.