1. Oqıw materialları

Kategoriya túsinigi hám onıń klassifikaciyası. Kategoriya ne? bul sorawġa juwap beriw ushın biz qalay pikirlewimiz hám óz pikirlerimizni basqa adamlarġa qalay jetkiziwimizdi kórip shıġamız. Biz túsinikler, oylar hám baqlawlar kórinisinde pikirleymiz. Pikirlew procesiniń tiykarġı materiali túsinikler bolıp, predmetler óz ulıwmalıq hám áhmiyetli belgilerinde olar arqalı pikirlenedi. Túsinikler járdeminde biz waqıya hám qubılıslar mánisin anglaymiz, olardıń ózimiz ushın áhmiyetin anıqlaymiz. Túsinik hám túsiniw túbirles sózler, sol sebepli biziń dún`yanı túsiniwimiz, dún`yaġa sanali múnásibetimiz insan ıxtıyarında orin alġan túsinikler apparati menen belgilenedi. Biz óz pikirlerimizni sózler járdeminde ańlatamız. Sóz – pikir hám dún`ya ortasındaġı qural. Ol pikirlew faktorı, fikrdi ańlatıw, onı basqalarġa jetkiziw quralı esaplanadı. Sóz baylıġımız qansha úlken bolsa, biziń dún`yanı ańlaw barısındaġı imkaniyatlarımız sonsha keń boladı. Ob`ektiv bolmıstı anıġıraq hám tereńirek sáwlelendiriw ushın insan pikirlew logikalıq qurallarınıń belgili bir kompleksin, túsinikleriniń belgili bir sheńberin jaratadı. Túsinik – bul sonday bir pikr, onda nárseniń tákirarlanıwshı qásiyetleri, baylanısları hám tárepleri sáwlelenedi. Tilde túsinik sóz benen ańlatıladı. Mısalı, «talaba», «universitet», «auditoriya» sózleri belgili dárejede ulıwmalıq, abstrakt. Biraq sonday túsinikler de bar, olarda tek ġana ulıwmalıq emes, bálkim kútá ulıwmalıq nárseler hám qubılıslar atap ótiledi. Bunday túsinikler júdá joqarı dárejedegi abstraktlasıw ónimi esaplanadı.
Pikir biziń dún`ya menen óz-ara baylanıs qılıw tájiriybemizdi anaw yaki mınaw dárejede umumlashtiradi. Dún`ya óz qásiyetleri, nárseleri hám múnásibetleriniń reń-báreńligi aspektinen sheksiz dárejede bay bolıp tabıladı. Biziń sóz bayliġımız ózimiz jasap atırġan dún`yadan jarlıraq. Ilimde jańa ashilġan qubılıslardı ańlatıw ushın sáykes keletuġın atamanı tabıw zárúrligi tez-tez júzege keletuġınlıġıi tosın jaġday emes. Biziń dún`ya haqqındaġı túsiniklerimizdi ańlatıwshı sózlerdiń mánis baylıġı qansha anıq bolsa, oyımız sonsha tereńirek boladı, biziń túsinikler apparatımız qansha keń bolsa, pikirlew qábiletimiz sonsha úlkenirek boladı.
Hár qanday túsinik belgili bir nárseler hám qubılıslardıń jıyıntıq ańlatpası esaplanadı. Biraq onıń kólemi, yaġnıy onda pikirlengen nárseler hám qubılıslar muġdarı hár qıylı boladı. Mısalı, hár qanday xalıqtıń tariyxıy júzege kelgen tilinde adamlardıń kúndelikli turmısı hám iskerliginng tájiriybesi atap kórsetiletuġın hám ańlap jetiletuġın túsinikler orın alġan. Sociallıq turmıstıń quramalasıwı tábiyiy til sóz baylıġınıń keńeyiwi hám bayıwına túrtki beredi. Ilim hám filosofiyanıń rawajlanıwı ayrıqsha statusqa iye bolġan hám biliw procesinde arnawlı funkciyaların atqaratuġın túsinikler qáliplesiwine alıp keldi. Bul túsinikler kategoriyalar dep ataladı.
Kategoriya (grek. kategoria – táriyp, pikir) – bolmıs qubılısları hám onda húkim súriwshi múnásibetlerdiń áhmiyetli, tipik mazmunın ózinde sáwlelendiretuġın kútá keń túsinik. Solay etip, tábiyiy til túsinikleri ilim hám filosofiya kategoriyaları menen tınımsız bayıp baradı. Kategoriyalardı klassifikaciyalaw, bolmıstıń túrli formaları haqqındaġı filosofiyalıq túsiniklerge, elesletiwlerge muwapıq ámelge asırıladı. Ádette ilim kategoriyaları, jeke-ilimiy kategoriyalar hám filosofiya kategoriyaları parıqlanadı.