1. Oqıw materialları

Mexanikalıq birpútinlikte bólektiń pútinge kemirek baylanıslılıgı hám pútinniń bólekke sezilerli dárejede baylanıslılıġı baqlanadı. Mısalı, avtomobil` dóńgelegi yaki ruli onıń háreketleniwin támiyinlewshi bólekler bolıp tabıladı, lekin olar ózleri bólek sıpatında avtomobilden ġarezsiz bar bolıwı múmkin.
Naorganikalıq birpútinlikte bóleklerdiń pútinge baylanıslılıġı artadı, pútinniń bólekke baylanıslılıġı bolsa kemeyedi. Bóleklerdiń turaqlı baylanısı hár bir elementke óz qásiyetlerin saqlaw hám salıstırmalı ózgermes bolıp qalıw imkaniyatın beredi. Máselen, elektron atom quramında da, onnan tısqarıda da (háreketlenip atırġan elektronlardıń izshil aġımı sıpatında) derlik ózgerissiz qaladı.
Organikalıq birpútinlikte organikalıq dún`yada tek ġana bóleklerdiń óz-ara sáykesligine emes, al bálkim olardıń subordinaciyasına da dus keliw múmkin. Organikalıq sistemalardıń bólekleri pútinnen tısqarıda bar bolmaydı. Deneden úzilgen qol tek atına ġana qol esaplanatuġın Aristotel` áyyemgi zamanlarda-aq atap ótken edi.
Birpútinlik tipleri hám túrleriniń klassifikaciyası pútinniń tábiyatın biliw tek ġana onı qurawshı bóleklerdi emes, al bálkim bólekler ortasındaġı baylanıslar ózgesheligin de biliw arqalı ámelge asırılatuġının kórsetedi.
Demek, pútin – nárse, qubılıs hám onı quraġan bóleklerdiń belgili bir tártipte ornalasıwı hám óz-ara baylanısqan birliktiń ańlatpası. Bólek – pútin quramına kiretuġın, onıń quramında ġana óz wazıypası (funkciyası)n atqara alatuġın jekelik. Mısalı, bir pútin sıpatındaġı H₂O molekulalarınıń bólekleri – vodorodtıń eki atomı hám kislorodtıń bir atomı. Pútin óz bólekleriniń ápiwayı jıyıntıġınan ibarat emes. Belgili bolġanınday, vodorod janadı, kislorod janıwdı quwatlaydı, lekin suw, álbette, janıwġa tosqınlıq qıladı.
Dialektika pútin hám bólekke olardıń dialektikalıq birligi kóz-qarasınan jantasadı. Pútin payda bolġanda bólekler qásiyetleriniń jıyıntıġınan ibarat bolmaġan jańa sapa júzege keledi; usıġan qaramastan ol bólekler – olardıń muġdarı hám óz-ara baylanıstıń belgili bir tipi menen belgilenedi. Sol sebepli dialektika pútindi biliw tek ġana qásiyetler, bólekler haqqında bilim bar bolġan táġdirde nátiyjeli bolıwı múmkin hám kerisinshe, bóleklerdi úyreniw pútinge baylanıslı aldınġı bilimge tayanıwı lazım dep esaplaydi.