1. Oqıw materialları

Mánis hám qubılıs. Bul kategoriyalar biliwdiń túrli basqıshların belgileydi hám olardıń hár biri ob`ektti ańlap jetiwdiń tereńlik dárejesini sáwlelendiredi. Mánis ob`ektiv bolmıstıń ishki, salıstırmalı jasırın hám turaqlı tárepin ańlatıw ushın baġdarlangan bolıp, ol nárseniń, processtiń tábiyatın hám olarġa tán bolġan nızamlıqlardı belgileydi. Qubılıs – bul nársede, processte qarsımızda tikkeley kórinis tabıwshı qásiyetler, tárepler jıyıntıġın ańlatıw ushın baġdarlanġan kategoriya.
Házirgi filosofiyalıq ádebiyatlarda mánis predmet bolmısı barlıq reń-báreń hám qarama-qarsı formalarınıń turaqlı birliginen ibarat bolġan predmettiń ishki mazmunı sıpatında xarakterlenedi. Mánis hár qanday sistemanıń tiykarġı aspektleri hám tendenciyaların belgilewshi tereń baylanıslar, múnásibetler, qásiyetler hám ishki nızamlar jıyıntıġı. Belgili bir mánissiz dene, process bolmaġanınday, belgili bir qubılısta óz ańlatılıwın tappaġan mánis te bolıwı múmkin emes.
Filosofiyada qubılıstıń eki mánis qáliplesken. Birinshiden, qubılıs waqıya, tábiyat hám jámiyettegi processler. Ol usı processler biziń sanamız, qabıllawında sáwleleniwin ańlatadı. Mısalı, gúldirmama, ayqulaq, qardıń jawıwı, suw tasqını, jerdiń qozġalıwı, vulkannıń atılıwı – bolardıń barlıġı tábiyat qubılısları bolıp tabıladı. Insan tábiyat qubılısların túsiniw, túsindiriwge háreket qılġan hám olardıń óz sanasındaġı sáwleleniwi menen ámeldegi ańlatpası ortasında belgili bir parıq bar ekenligi anıqlanġan. Tábiyat qubılısların olardıń insan birinshi gezekte ańlaytuġın hám aqırġı nátiyjede onı aldaytuġın júzeki, ózgeriwsheń aspektleri sıpatlamalaydı. Usılayınsha qubılıs kategoriyasınıń mánisiniń qayshısı sıpatındaġı filosofiyalıq mániske iye boladı.
Ekinshiden, qubılıs – mánisni anıqlaw usılı. Ol, ádette, nárseler óz-ara tásirge kiriskende, mánis ózin júzege shıġarıwı nátiyjesinde júz beredi. Nárse qalay bolsa, kórsetilgen baylanıslar hám óz-ara tásirler ózgesheligi de sonday boladı. Mısalı, jırtqısh haywan onı ot jewshi haywanġa aylandırıwġa qansha urınbasın, báribir jırtqısh bolıp qaladı. Biraq ol qanday ortalıqta hám óz ishteyiniń qayday potencial qurbanı menen toqnas keliwine qarap, onıń minez-qulkı ózgeredi. Áyne sol sebepli qubılıs nárseniń mánisin, onıń belgili bir ishki hám áhmiyetli qásiyetin anaw yaki mınaw tárizde kórsetedi.
Haqıyqıylıq ólshemine juwap beriwshi bilimdi alıw biliwdiń áhmiyetli wazıypası. Bunday bilim úyrenilip atırġan nárseniń mánisine kiriw demek. Mánisti biliw rawajlanıwdıń tiykarġı aspektleri hám tendenciyaların belgileytuġın tereń baylanıslar, múnásibetler hám nızamlardı anıqlawdı kózde tutadı. Tábiyattıń mánisi sheksiz-shegarasız bolġani sebepli, onı biliw procesi de sheksiz. Mánis túsinigi biliwdi tolıq, jetik bilimge erisiwge baġdarlawshı tártipke salıw principi áhmiyetine iye. Qubılıs túsinigi mánisti biliw usılın kórsetedi hám sol sebepli metodologiyalıq áhmiyetke iye boladı. Úyrenilip atırġan ob`ekt ózi ushın ġayrıápiwayı shárt-shárayatlarġa salınatuġın ilimiy eksperiment pútkilley jańa qubılıslardı atap kórsetiw hám usılayınsha óz qáliplesiwi hám iskerliginiń ilgeri namálim bolġan nızamların ashıwı tosın bir jaġday emes.