1-tema: qaraqalpaq tili hám oníŃ basqa pánler menen baylaníSÍ Joba

Qaraqalpaq hayal-qızlarınıń kiyim-kenshekleri altın, gúmisler menen bezelgen.
Hayallar basına taqıya kiygen, sırtınan aydınlı yamasa jupqa menen oraǵan. Hámmesi de sırtınan oraypek tartqan. Jasları qızıl, sarı, kók túrinen, al káywanıları aqtan tartqan.
Toy-merekege shıǵarda, bir jaqqa qıdırǵanda bulardıń hámmesiniń ústinen jegde jamılǵan. Jegde menen bir qatarda hayal-qızlardıń kiymeshek degen kiyimi de bolǵan. Qızlar kiyetuǵın kóylek, kóbinese, shatırash etip naǵıslap toqılǵan. Bunı «shatırash kóylek» dep ataǵan

Shatırash kóylek shań bolar dep qaǵaman,

Óńirime háykel, monshaq taǵaman.

Hayal-qızlardıń ayırıqsha kiyimleriniń bir túri - sáwkele. Sáwkele - naǵıs penen kestelep tigilgen, hár túrli altın-gúmis penen bezelgen hayal-qızlardıń bas kiyimi. Bul batır qızlar kiyimi retinde «Qırıq qız», «Alpamıs» usaǵan xalıq dástanlarında gezlesedi.

Neologizmler
Turmısımızda ilim hám texnikanıń, ádebiyat, kórkem óner hám t.b. tarawlardıń rawajlanıwı menen jańa miynet quralları, úy buyımları, mashinalar, hár túrli áspablar payda boladı. Sol jańa zatlar menen birge olardıń atamasın bildiretuǵın kosmanavt, kosmodrom hám t.b. sıyaqlı jańa sózler leksikamızdı tolıqtırdı.
Tildegi jańadan payda bolǵan sózler neologizmler dep ataladı.


Turaqlı sóz dizbekleri (frazeologizmler)
Leksikalıq mánisi bir sózge barabar bolǵan eki yamasa bir neshe sózlerdiń dizbegi turaqlı sóz dizbegi (frazeologizm grekshe fraza – gáp, logos-ilim) dep ataladı. Turaqlı sóz dizbegine birikken sózlerdi gáp aǵzalarına ajıratıwǵa bolmaydı. Olar neshe sózden dúzilse de, leksikalıq mánisi jaǵınan bir sózdiń mánisin biliredi hám bir gáp aǵzasınıń xızmetin atqaradı. Mısalı: Awıldıń dógeregi pıshıq murnı batpaytuǵın (qalıń) toǵaylıq edi. Onıń awılı iyt ólgen jerde jaylasqan (alısta, uzaqta) jaylasqan. Turaqlı sóz dizbekleri jeke sózler menen sinonimles bolıp keledi: qaradı-kóz saldı, tıńladı- qulaq túrdi, sóylemedi-lal boldı, ana súti awzınan ketpegen –náreste, awzı ala bolıw-kelispewshilik, iyegi qıshıw-úmitleniw, bes sawsaqtay- teńdey, qatı qulaq-zeyinli.
Turaqlı sóz dizbekleri awızeki sóylewde hám kórkem shıǵarmalarda keń qollanıladı. Olar gápke ótkirlik, tásirlilik máni beredi: Biziń áskerler dushpannıń kúlin kókke ushırdı. Hesh waqıtta kisiden aldanbaǵan aldı-artın ólshestirip júretuǵın Dúysenbay ómirinshe esinen shıqpastay bolıp aldanǵan edi.
Turaqlı sóz dizbeklerin basqa tillerge sózbe-sóz awdarıwǵa bolmaydı. Sonday-aq turaqlı sóz dizbekleri pútini menen bir gáp aǵzası xızmetin atqaradı. Mısalı: Ol kóz benen qastıń arasında meni aldadı. Balası ákesiniń sózlerine qulaq saldı. Ol qoy awzınan shóp almaytuǵın jigit.
Turaqlı sóz dizbekleri erkin sóz dizbeklerinen ajıralıp turadı. Turaqlı sóz dizbekleriniń mánisi bir sózge barabar bolıp, bir soraw qoyılsa erkin sóz dizbekleriniń hár bir sıńarı máni ańlatıp hár qıylı sorawlar qoyıladı. Mısalı: awzına qum quyılıw - ne qılıw, pıshıq murnı batpaytuǵın - qanday, kózdi ashıp jumǵansha - qashan; qızıl kóylek – qanday kóylek - kızıl ne, keshte keliw - qashan keliw-keshte ne qılıw, inimniń kitabı - kimniń kitabı -inimniń nesi.
Turaqlı sóz dizbekleri atlıq, kelbetlik, ráwish, feyillerden boladı. Atlıqtan: ayaq alıs, kelbetlikten: qamırdan qıl suwırǵanday, awzı bos, til alǵısh, qan qızba. Ráwishten: kózdi ashıp jumǵansha, kóz ushında, kóz benen qastıń arasında. Feyilden: kózden ǵayıp bolıw, qanı qashıw, qol qawsırıw, kóz taslaw, júregi qabınan shıǵıw. Turaqlı sóz dizbekleriniń quramında kóbinese adam múshelerine, haywan túrlerine baylanıslı sózler qollanıladı: bas, kóz, qulaq, awız, til, iyt, qoy, tuye, eshek hám t.b.
Poetikalıq shıǵarmalarda frazeologiyalıq sóz dizbekleri qurılısı jaǵınan ózgertilip te qollanılıwı múmkin. Bul avtordıń olardan paydalanıwdaǵı jeke uqıplılıǵına baylanıslı.