1-tema: qaraqalpaq tili hám oníŃ basqa pánler menen baylaníSÍ Joba

Sóz mánisiniń keńeyiwi hám tarayıwı
Ayırım sózlerdiń mánisi waqıttıń ótiwi menen keńeyiwi yaki tarayıwı múmkin. Máselen, «miynet» degen sóz burın qıyınshılıq, dóxmet mánisinde qollanılǵan bolsa, házir bul sózdiń mánisi biraz keńeyip, dóretpe, shıǵarma mánisinde de qollanıladı: ilimiy miynet, jazıwshınıń miyneti t.b. Sonday-aq xojalıq, jarıs, ǵáziyne, otırǵızıw, jumıs, qatnas, bólim, qurılıs, shaqırıq, gúres usaǵan sózlerdiń mánileri sońǵı dáwirlerge kelip biraz keńeygenligin kóremiz: xojalıq-shańaraq, úy ishi, ---awıl xojalıǵı, shirket xojalıǵı t.b. Gúres-sport túri,---sotsiallıq gúres, jámiyetlik gúres t.b.
Sonday-aq ayırım sózlerdiń mánileri tarayıp ta otıradı: Jigit sózi burın barlıq nárseniń jası degendi bildirgen (jigit qawın, jigit miywe), al házir er adamnıń jas ekenin bildiredi. Al qáwim, jılqı, awıl, ayıw, ul sózleri burın kóp mánide jumsalǵan bolsa, házir bir mánide jumsalıp júr.


Omonimler
Aytılıwı hám jazılıwı birdey biraq leksikalıq mánisi hár túrli sózlerge omonimler dep ataladı. Mısalı: tús ( waqıt-atlıq), tús (tús kóriw-atlıq), tús (terekten tús-feyil), tús ( túr-atlıq).
Biraq omonimlerdi kóp mánili sózlerden aljastırıp alıwǵa bolmaydı. Mısalı: japtıń ayaǵı (sońı) -gáptiń ayaǵı (sońı). Bul mısallardaǵı ayaq sózi óz ara jaqın bir neshe manilerde kelgen. Bunday sózler kóp mánili sózler esaplanadı. Mısalı:


1. Adamnıń kózi tuwra mánili sózler
2. Aynanıń kózi
3. Istiń kózi kóp mánili sózler
4. Iyneniń kózi
Al omonimler forması birdey sózler bolǵanı menen mánisi bir-birinen júdá alıs boladı. Oy–pikir, oy-shuqır, oy-oyıw.
Omonimlerdi anıqlaw ushın oǵan tiyisli gáptegi sinonimin tawıp alıw kerek: Qápelimde bir oy keldi (pikir). Tas qarańǵıda oyǵa (shuqırǵa) túsip kettim. Mına jerdi oy (shuqı).
Omonimlerdiń bir neshe túrleri bar:
Sırtqı forması birdey hám bir sóz shaqabına tiyisli mánileri hár qıylı bolǵan sózler omonimler dep ataladı: tús (adamnıń túsi-atlıq), tús( waqıt-atlıq), oy (shuqır-atlıq), oy( pikir-atlıq).
Túri birdey biraq hár qıylı sóz shaqaplarınan bolǵan sózlerge omoformalar deymiz. Mısalı: Túste neler bolmaydı (atlıq-nede). Ol túste keldi (ráwish-qashan). Bul jerde tatar (atlıq) gózalları, miynetinen jemisler tatar (feyil). Aǵıp barar jer qayısqan alaman (atlıq), Kewlimde sónse jaslıq muhabbatım, Qalayınsha men shayır bola alaman (feyil). Ol awılǵa bardı (feyil). Bardı (atlıq) talap, joqtı qıynap.
Sózlediń jazılıwı hár qıylı biraq bir qıylı aytılsa, olar omofonlar dep ataladı: baǵ-baq, nemets-nemis, tok-toq, Aqıllı para beredi, aqımaq bara beredi.
Birdey bolıp jazılıp, hár qıylı aytılsa omograflar esaplanadı: tur (turıw) – tur (jarıstıń turı), tire(tirew)-tire(irkilis belgisi), sır(adamnıń sırı)-sır (jeytuǵın zat).
Omonimlerge mısallar: Bul tóbeniń óz knyazı, óz begi, Kim qábirde únsizlikke tózbedi, Ózbegi, qazaǵı-bári tuwısqan. Kim sheber, kim olaq, Ayta bersin ol aq. Kel beri kel anıqlap qara, aq, qara adamlar jasaydı bunda.