Qarasaqal dialekti. Prof. S.S.Vurmnıń tastıyıqawi boyınsha bul dialekt wákili Qarasaqal awlınan qashıq bolmaǵan jerde, yaǵnıy ózbek shegarasınan 22 km arqada hám Xiywadan shıǵısqa 115 km aralıǵında jasaǵan. Shaması avtor tárepinen alınǵan tekstlerdiń magnitofonǵa jazılıwında texnikalıq jaǵınan kemshilikler bolǵan, sonlıqtan óz izertlewinde bul dialektke baylanıslı geypara boljawlardı ǵanı keltiredi.
Prof. D.S.Nasırov qaraqalpaq tiliniń arqa hám qubla dialektlerin ajıratıwda dialekt aralıq tiykarǵı belgiler sıpatında mınaday fonetikalıq, morfologiyalıq, leksikalıq, ayrımashılıqlardı kórsetedi. Olar qaraqalpaq tili dialektlik sistemasınıń dúzilisinde turaqlı hám izbe-iz qubılıslardı payda etedi.
A. Fonetika tarawındaǵı ayırmashılıq belgileri.
a/á sáykesligi. Arqa dialekttegi til artı «a» dawıslısınıń ornına qubla dialektte til aldı «á» duwıslısı qollanıladı: aldında-áldinde; ılaj-iláj; talap-táláp, sa:t-sá:t.
e/á sáykesligi. Arqa dialekttegi til aldı «e» dawıslısınıń ornına qubla dialektte til aldı «á» dawıslısı barlıq pozitsiyada aktiv qollanıladı: kese-kása, ketpen-kátmán bekkem-mákám, mákeme-mákámá, kerek-kárák.
e/i sáykeslini. Arqa dialekttegi til aldı yarım ashıq «e» dawıslısınıń ornına qubla dialektte til aldı jińishke «i» dawıslısı qollanıladı: endi-indi, ireym-iriyim kishkene-kishkiná, súyreydi-súyriydi.
u/ı, ú/i sáykesligi. Arqa dialekttegi erinlik qısıq «u, ú» dawıslılarınıń ornına qubla dialektte eziwlik qısıq «ı, i» dawıslıları qollanıladı: qubla-qıbla buzuq - bızıq, muz-mız, burnaǵı-bırnaǵı, múmkin-mimkin, úńgúr-úńgir, túrkú-túlki.
Arqa dialektte qubla dialekt penen salıstırǵanda dawıslılardıń kóbinese erin únlesligi menen aytıwı bayqaladı: kórgen-kórgán, shuǵulluq-chuǵıllıq, kóródú-kórádi, úngúndiń túbú-úńgirdiń tiyi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
