1. xvi–xviii asrlarda Mo‘g‘uliston Jo‘ng‘or xonligining tashkil topishi

3.XVI–XVIII asrlarda Janubiy-Sharqiy Osiyo mamlakatlari


Janubi-Sharqiy Osiyo geografik atama bo‘lib, unga, odatda,Vetnam, Kambodja, Laos, Myanma (Birma), Indoneziya, Tayland,Filippin, Malayziya, Singapur va Bruney kiradi.Bu mamlakatlarning Yangi davrdagi tarixi (Taylanddan tash-qari) aniq ikki bosqichga – mustamlakachilikkacha va mustamlakadavrlariga bo‘linadi. Ba’zi bir xronologik o‘zgarishlarni aytma-ganda, ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy jabhalardagi jarayonlar xa-rakter jihatidan bir-biriga juda yaqin.Janubi-Sharqiy Osiyo xalqlarining tarixiy taqdirida mus-tamlakachilik omili masalasi bahsli hisoblanadi. Ayrim tad-qiqotchilar G‘arbning «sivilizatsiya olib kelganligiga», bu yerdayashayotgan xalqlarni Yevropa fani va madaniyati yutuqlari bilantanishtirganligiga urg‘u bersalar, boshqa bir tadqiqotchilar g‘arb-liklarning hukmronligida faqat salbiy tomonlarnigina ko‘radiva asosan, mavjud qoloq iqtisodiy – ijtimoiy tizimning saqlanibqolishida ularni ayblashadi.Ushbu muammo bilan bog‘liq yana bir muhim jihat diniy omilhisoblanadi. Janubi-Sharqiy Osiyo mintaqasida Yangi davrdaquyidagi dinlar keng yoyildi: buddizm (Hindixitoy davlatlari,Birma va Taylandda), islom (Indoneziya, Malayziya, Bruney va Fi-lippinning janubida), xristianlikning katolik mazhabi (Fi-lippin va Vetnamning janubiy qismida). Bundan tashqari tarix-shunoslikdagi yana bir alohida, anchagina bahsli muammo katolikcherkovining missionerlik faoliyati, uning o‘rganilayotgan xalqlartarixiy taqdiridagi ziddiyatli roli muammosidir. Ushbu masaladaham tarixchilar o‘rtasida yagona qarash mavjud emas.Vetnam. Hozirgi Vetnamning shimoliy qismida 1069 yilipaydo bo‘lgan Dayvet davlati Yangi davr boshlarida o‘zining engyuksalgan davrini boshdan kechirayotgan edi. 1428 yildan berihokimiyatda turgan vua (oliy hukmdor) Le sulolasi vakili Le Txan Tong davrida Vetnamda absolyut monarxiya o‘rnatildi. Qishloqxo‘jaligining yaxshi rivojlanganligi sababli XV asrda Dayvet-da yuqori hosil olingan va deyarli ocharchilik bo‘lmagan. Jamoa yer-lari dehqonlarga tegishli bo‘lib, har olti yilda bir marta qaytabo‘linar, dehqonlar to‘g‘ridan-to‘g‘ri davlatga soliq to‘lar, bu esao‘z navbatida dehqonlar mehnatini rag‘batlantirar edi. Bundantashqari xususiy yer egaligi ham mavjud bo‘lib, ular o‘z yerlarinijamoa yerlari hisobiga kengaytirib borish imkoniyatiga ega edi.Bu hol Dayvetning keyingi ijtimoiy-iqtisodiy rivojida se-zilarli rol o‘ynadi. Hunarmandchilik va qazilma boyliklardanfoydalanish rivojlandi. Uncha katta bo‘lmagan hajmdagi tashqisavdo markaziy hokimiyat nazoratida turardi. Tashqi savdoningsust rivojlanganligi Vetnam hududida ziravorlarning yo‘qligiva chet el kemalari uchun qulay portlarning mavjud emasligida edi.Shu davrda vualarning oliy hokimiyatini e’tirof etuvchi qonunlarto‘plami shakllandi.1471 yili Dayvetga hozirgi Vetnamning Markaziy va Janu-biy qismlarida joylashgan Champa (Tyampa) davlati qo‘shib olindi.Janubda shaharsozlik, qishloq xo‘jaligi va savdo tez rivojlandi,yerga davlat egaligi mustahkamlandi, irrigatsiya inshootlari ken-gaydi, ichki va tashqi savdo rivojlandi. Konfutsiylik rasmiy maf-kura bo‘lib qoldi.