12- мавзу. Tijorat banklarining foiz siyosati

«Praym-reyt» stavkasi – tijorat banklari tomonidan ishonchli va kreditni qaytarish qobiliyati yuqori firmalarga beriladigan kredit bo‘yicha eng past foiz stavkasidir. Umumiy holda ushbu ko‘rsatkich quyidagicha aniqlanadi:

Bu yerda:

F_bs – umumiy bazaviy foiz stavkasi;

K_sb – samara beruvchi kredit resurslari;

PO_fs – passiv operatsiyalar bo‘yicha foiz stavkalari;

K_q – kredit qo‘yilmalari hajmi.

«GEP» usulida foiz stavkasini aniqlashda kreditlash muddati davomida pul bozoridagi stavkalarni o‘zgarishlaridan qat’iy nazar, tomonlar kelishuvida eng yuqori foiz darajasi belgilab qo‘yiladi.

Masalan, «praym-reyt + 2» uchun 5% eng yuqori stavka. Agar «praym-reyt = 12 %» bo‘lsa, kreditning eng yuqori stavkasi 19% bo‘lishi mumkin, xolos. Uzoq muddatga berilgan kreditlarda bunday foiz hisob-kitobi kreditorga zarar keltirishi mumkin.

Milliy iqtisodiyotda foiz stavkasini aniqlashning eng oddiy shartnoma usuli keng tarqalgan. Uni quyidagi formula yordamida aniqlash mumkin:

Bu yerda:

F – foiz miqdori;

a – bank schyotidagi mablag‘larning o‘rtacha qoldig‘i;

i – kredit uchun foiz stavkasi;

d – davrdagi kunlar soni.

Bank kreditlari uchun foiz stavkalarining darajasi pul bozoridagi talab va taklif nisbatiga bog‘liq. Agar bu nisbat muvozanatda bo‘lsa, u holda bazaviy stavka va foiz marjasi miqdorini aniqlash mumkin bo‘ladi.

[293]. Tijorat banklari mijozga iste’mol kreditini berayotganda, u bilan kelishgan holda, kreditga foiz stavkasini quyidagi usullarda belgilashi mumkin:

• yillik foiz stavkalari;

  
  

• oddiy foiz stavkalari;

  
  

• diskont foiz stavkalari;

  
  

• murakkab foiz stavkalar;

  
  

• qo‘shish usuli.