124 elimízdiń repressiyaǵa ushiraǵan ardaqli azamatlariniń aqlaniwi

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS) 
ISSN (online): 2181-2454 
Volume 2 | Issue 8 |August, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar | 
www.carjis.org 
DOI:
10.24412/2181-2454-2022-8-124-134 
 
E-mail: [e-mail] 
126 
burınǵı awqamda júz bergen, sonıń ishinde Ózbekstanda da júrgizilgen repressiyalıq 
háreket tarıyxın úyreniw úlken áhmiyetke iye. 
XIX a‘sirdin‘ jetpisinshi jillari A‘miwda‘riya bo‘liminde 605 meshit-
medreseler bolg‘an bolsa, XX a‘sirdin‘ baslarinda sonnan u‘sh ju‘z alpisqa shamalasi 
Qaraqalpaqstan aymag‘inda ha‘rekette bolg‘an. Axun, iyshan ha‘m mollalardin‘ 
quwdalaniwi menen meshit-medreseler jabilg‘an, ilim-bilim berip ju‘rgen 
muddarisler jer awdarilgan. Usi ala-sapiranda u‘lgergenler kitaplarin a‘wliyelerge 
aparip ko‘mgen, u‘lgermegenlerdin‘ kitaplari shala sawat batraklar ta‘repinen otqa 
jag‘ip jiberilgen. [3] 
Ásirese, tarıyxshı R. Shámsutdinov Ózbekstannıń repressiya dáwiri tarıyxı 
boyınsha úlken jumıslar islep atırganlıǵınıń gúwası bolmaqtamız. Ol usı dáwir tarıyxı 
boyınsha óziniń shákirtlerin tayarlap keń túrde jumıslar júrgizbekte. Bulardıń 
nátiyjesi óz aldına kitap bolıp, gazeta-jurnallarda baspa sózde járiyalanıp barmaqta. 
2009 ji‘li‘ R.Shamsutdinov, X.Qurbanov, U.Bekmuxammad avtorlig‘inda baspadan 
shiqqan «Qatag‘an qurbanlari‘» shig‘armasinda Qaraqalpaqstanli‘ qatag‘an 
qurbanlari‘ haqqinda da jazi‘lg‘an. Keyingi waqıtlarda repressiya tarıyxı boyınsha, 
hárqıylı jıllardaǵı hám túrli tarawlardaǵı júrgizilgen quwdalawlarǵa baylanıslı, hátteki 
ayrım wálayatlar mısalında kórsetilgen ilimiy miynetler hám kórkem shıǵarmalar 
kitap bolıp shıǵıw menen birge gazeta-jurnal betlerinde ilimpazlardıń ilimiy 
miynetleri kópshilikke málim bolmaqta. Ásirese, bunıń ayqın mısalı retinde 
repressiyaǵa ushıraǵanlar haqqında muzeylerdiń ashılıwı bul baǵdarǵa keń jol ashıp 
berdi.[4] 
Bul baǵdardaǵı jumıslar Qaraqalpaqstanda da keń eń jayıp, quwdalawǵa 
ushıraǵanlar haqqında kóplegen kitaplar, gazeta-jurnallarda ilimpazlardıń maqalaları 
hám keń jámiyetshilik qatlamı úlesin qosıp barmaqta. Bul dáwir boyınsha ilimiy 
izertlew jumıslarınıń júrgiziliwi boyınsha ustazımız B.Qoshanovtıń jazıwınsha, bul 
ilimiy mashqala boyınsha dáslepki maqalalar 1956-jılı repressiyaǵa ushıraǵanlardı 
reabilitaciya (aqlaw) processi baslanǵannan keyin pútkil Awqam boyınsha baslanǵan 
edi. Lekin, Qaraqalpaqstan kóleminde 1966-jılları Allayar Dosnazarovtı aqlaw ushın 
gúresten keyin ǵana bul mashqala boyınsha maqalalar jazıw en jaydı. Ásirese, bul 
baǵdarda belgili ilimpazlardan akademik S. Kamalov, professor Sh.Babashev, 
M.Tilewmuratov, B.Qoshanov, M.Sarıbaev, tarıyxshı ilimpazlardan X.Esbergenov, 
B.Allanıyazov, T.Allanıyazov, M.Qarlıbaev, A.Jumashev, O. Yusupov S.Nurjanov, 
N.Tawmuratov, ádebiyatshı Q.Baynıyazov hám taǵı basqalar ózleriniń úleslerin 
qosqanlıǵı belgili.

---