15-bob. Reklama faoliyatining asosiy turlari

Vitrinalar tuzilishi. Vitrinalarni yaxshi bezatish shartlaridan biri vitrina oynasi 
tuzilishining to‘g‘ri bo‘lishi hisoblanadi. 
Vitrina oynalari alohida, devor teshigiga o‘rnatilgan yoki tashqariga olib 
chiqiladigan bo‘lishi mumkin. Magazin binosining old tomonini to‘liq oyna bilan 
yopish ham foydalaniladi. 
Konstruktiv jihatdan vitrina shakli va o‘lchami (bo‘yi, eni va chuqurligi) asosan 
vitrinaning joylashuvi va vazifalari bilan belgilanadigan quti ko‘rinishida bo‘ladi. 
Ko‘cha magazinlari vitrinalari tuzilishida ko‘p narsa magazin joylashgan bino 
fasadining arxitektura echimiga bog‘liq bo‘ladi. 
Vitrinalar uchun maxsus mo‘ljallangan joylarga ega bo‘lgan eski me’morchilik 
binolarida vitrina qutilari devor teshigiga o‘rnatiladi, bu holatda ularning o‘lchami va 
shakli uning konfiguratsiyasi va gabariti bilan izohlanadi. Biroq, qoidaga ko‘ra, 
bunday binolarda oyna uchun mo‘ljallangan devor teshiklari oddiy oynalari 
takrorlaydi va ularda vitrina qutilarini joylashtirish uchun unchalik yaramaydi. 
Ba’zida butun magazin fasadi bo‘ylab bitta vitrina qutisi o‘rnatiladi. Bunday vitrina 
tasmali vitrina deb ataladi. 
Odatda vitrinalar uchun maxsus joylar ko‘zda tutilmagan zamonaviy 
me’morchilik binolarida vitrina qutilari bino fasadining tayanch ustunlari oralig‘ida 
yoki joylashtiriladi tasma turidagi vitrina qutisi ustunlar qatori oldiga o‘rnatiladi. 
Zamonaviy savdo binolarida bir qator hollarda vitrina qutisi umuman mavjud 
bo‘lmaydi, buning o‘rniga to‘liq oynalangan fasad devor («ochiq fasad») magazin 
savdo zalining intererini o‘ziga xos vitrinaga aylantiradi. 
Vitrina qutilariga qo‘yiladigan asosiy talab shundaki, ular gorizontal bo‘yicha 
cho‘zilgan to‘rtburchak shakliga ega bo‘lishi lozim. Baland va tor, shuningdek, tepa 
qismi yumaloqlangan vitrina qutilari vitrina jihozlarini joylashtirish va bezatishda 
ko‘p qiyinchiliklar tug‘diradi. 

---

313 
Vitrina qutisining balandligi 2,5-3 metr, kengligi esa – mos ravishda 4-5 
metrdan oshmasligi lozim. Tasmasimon vitrinalar istisno bo‘lib, ularning balandligi 
shunday bo‘lgani holda eni (aniqrog‘i – uzunligi) bir necha o‘n metrni tashkil qilishi 
mumkin. 
Har qanday vitrina qutisi, uning tuzilishi qanday bo‘lishidan qat’i nazar, pol, 
ikkita yon devor va shiftga ega bo‘ladi. Vitrinaning ekspozitsion maydonchasi bo‘lib 
xizmat qiladigan pol tekis bo‘lishi lozim. U yaxlit bo‘lishi yoki bir nechta plitadan 
iborat bo‘lishi mumkin.
Vitrina devorlari silliq bo‘lishi lozim. Devorlar bo‘yalgan, elimqog‘oz 
yopishtirilgan, turli materiallar yoki matolar qoplangan bo‘lishi mumkin. Vitrina 
qutilari devorlari sirtini qoplash uchun karton, fanera, plastik, keramik plitalar, 
shisha, yog‘och-qirindi plitalar foydalaniladi. Pardoz berish usuli, shuningdek, vitrina 
poli va devorlarini bezash uchun materiallar reklama qilinayotgan tovar 
xususiyatlariga, vitrina qutisi o‘lchami va tuzilishiga, vitrinani bezashning badiiy 
g‘oyalariga qarab tanlanadi. Oziq-ovqat tovarlari vitrinalarini ochiq rangli va oson 
yuviladigan materiallar bilan qoplash yoki moybo‘yoq bilan bo‘yash afzalroq. 
Vitrina qutisi tuzilishining muhim elementi – oyna solishdir. 
Vitrinalarga oyna solishning bir nechta usuli qo‘llanadi: oyna solishning shkaf 
turi; juftlab oyna solish; romlarni qiyaroq joylashtirgan holda juftlab oyna solish; 
ekspozitsion oynali ochiladigan tashqi romli shkaf turida oyna solish. 
Oyna solishning shkaf usulida tovar ekspozitsiyasi ekspozitsion va ekran oynasi 
oralig‘ida joylashtiriladi. Juftlab oyna solishda ekspozitsion maydon bevosita rom 
ortida, savdo zali tomonda o‘rnatiladi. 
Zamonaviy vitrinalarda ingichka metall romda katta hajmli ko‘zguli oynalardan 
foydalaniladi. Tasmasimon vitrinalarda alohida oyna qismlari o‘zaro vertikal metall 
ustunlar yordamida birlashtiriladi. 
Vitrinalarni yoritish zaruriy darajasini aniqlashda pol va devorlar rangi va 
bezalishi, vitrina hajmi e’tiborga olinadi. SHuningdek, tovarlarning ekspozitsiya 
maydonida joylashishi, ularning rangi, o‘lchami, shakli va h.k. ham muhim ahamiyat 
kasb etadi. Magazin joylashgan ko‘chaning yoki savdo zalining umumiy 

---

314 
yoritilganligi hisobga olinadi: ko‘cha yoki savdo zali qanchalik yaxshi yoritilgan 
bo‘lsa, vitrina yoritilganligi ham shunchalik yuqori bo‘lishi lozim. 
Vitrinalarni to‘g‘ri yoritish uchun yorug‘lik manbalarini shunday joylashtirish 
kerakki, ular odamlarning ko‘zini qamashtirmasligi va tovarlarni ko‘rib chiqishga 
xalal bermasligi lozim. SHu sababli vitrinada joylashtirilgan yorug‘lik manbalari 
to‘silgan bo‘lishi lozim. 
Ba’zida vitrina shiftiga osilgan lampalar ochiq qoladi, lekin bu holatda oynaning 
yuqori qismi yarim shaffof bo‘yoq bilan bo‘yaladi. 
Vitrinada to‘g‘ri tashkil qilingan yorug‘lik oqimi xaridorlarning asosiy e’tiborini 
qaratish lozim bo‘lgan tovarlarni ko‘rishga, rangi to‘qroq predmetlarni yoritishni 
kuchaytirishga, kerakli soyalar hosil qilishga va nihoyat, elektr energiyasi sarfini 
kamaytirishga imkon beradi. 
Yorug‘lik manbalari vitrinaning old qismida (ko‘cha tomonidan) joylashtiriladi. 
Aks holda ayrim tovar o‘z soyasida qolib ketadi va yaxshi ko‘rinmaydi. 
Vitrinaning barcha qismlari bir tekisda yoritilishi uchun bitta katta quvvatli 
lampa emas, balki bir nechta kichik quvvatli lampalardan foydalanish maqsadga 
muvofiq. Masalan, vitrina oynasi romining yuqori qismiga mustahkamlab qo‘yilgan 
oynali qaytargich bilan cho‘g‘lanma lampalar juda yaxshi samara beradi. SHakli 
bo‘yicha turlicha bo‘lgan nurqaytargichlar vitrinada o‘rnatilgan lampalardan 
chiqadigan yorug‘lik oqimidan maksimal darajada foydalanishga imkon beradi. 
Bunday nurqaytargichlar yordamida yorug‘lik oqimini turlicha taqsimlash mumkin. 
Masalan, qo‘ng‘iroqsimon nurqaytargich ancha katta maydonga bir tekisda yorug‘lik 
tarqatadi. SHu sababli u keng vitrinalarda qo‘llanadi. Bir tomonga qiya bo‘lgan 
nurqaytargich yorug‘likni vitrinaning ichkarisiga yaxshi aks ettiradi va chuqu 
vitrinalarni yoritish uchun foydalaniladi. 
Tashqi vitrinalarda yoritilganlik darajasi doimo magazinning o‘zidagidan ko‘ra 
balandroq bo‘lishi kerakli sababli vitrinalarni yoritish uchun lyuminessent 
lampalardan foydalanish maqsadga muvofiq. ularning ko‘chadan ko‘rinib turmasligi 
uchun odatda vitrina oynasi romining yuqori va quyi qismiga biriktirib qo‘yiladi. 
Lyuminessent lampalar vitrina shiftiga osib qo‘yilishi ham mumkin. Bu holatda 

---

315 
ushbu lampalar yog‘och, tunuka, oyna yoki plastikdan yasalgan ekran yoki 
soyabonlar yordamida yashiriladi. 
Lyuminessent lampalarni shift bo‘ylab bir necha qator joylashtirgan holda 
vitrinani yaxshi yoritishga erishish mumkin. Pastdan oynali yoki panjarasimon 
tarqatgichlar bilan to‘silgan bunday lampalar vitrina shiftining yorug‘lik oqimini 
hosil qiladi. Xuddi shu tarzda vitrina polini ham yoritish mumkin. 
Vitrinada faqat bitta tarqatiladigan yorug‘likdan foydalanish vitrina 
ekspozitsiyasini soyasiz, zerikarli qilib qo‘yadi, tovarlaning fakturali xususiyatlarini 
idrok qilishga xalal beradi. SHu sababli, umumiy yoritishdan tashqari, vitrinalarda 
alohida tovarlarni yoritish uchun chiroqlardan foydalaniladi. Bunday pastdan yoritish 
shisha va billur idishlar, parfyumeriya va boshqa ayrim tovarlarni namoyish etishda 
foydalaniladi. Ba’zida buning uchun maxsus moslamali projektor qo‘llanib, unda 
ma’lum vaqt oralig‘idan so‘ng projektor nuri oldiga o‘rnatilgan rangli shishalar 
almashib turadi. Vitrinaning pastki qismida joylashtirilgan yorug‘lik manbalari va 
chiroqlar ekran yoki nur tarqatgichlar bilan shunday himoya qilingan bo‘lishi 
lozimki, ochiq yorug‘lik manbalarining yonib turadigan yuzalari 1,8 metrgacha 
balandlikdagi hududdan ko‘rinmasin. 
Agar vitrina savdo zali tomonidan yopiq bo‘lsa va faqat ko‘cha tomonidan 
ko‘rinib turadigan bo‘lsa, umumiy yuqoridan va pastdan yoritishdan tashqari yon 
tomondan yoritish ham ko‘zda tutilishi lozim, bunda yorug‘lik manbalari tovarlarni 
ko‘rib chiqish paytida odamlar nigohidan panada bo‘lishi kerak.