16-mavzu. Mehnat bozori va korxonalarda mehnat resurslaridan foydalanish

Daromadlarni differentsiatsiyalashuvi (xilma-xil bo`lishi, tabaqalashuvi). SHaxsiy 
daromadlarning tabaqalashuvining asosida ish haqining har xil bo`lishi yotadi. Ish haqining har xil 
bo`lishi esa quyidagi omillarga bog`liq: shaxslar qobiliyatining har xilligi, bilim darajasi, malakasi, 
tajribasi, mulkning va qimmatbaho qog`ozlarning notekis taqsimlanishi, ko`chmas mulkning 
notekis taqsimlanishi, ya`ni jamg`armaning notekis taqsimlanishi va hokazolar. 
Bulardan tashqari daromadlarning notekis taqsimlanishida omad, qimmatli axborotga ega 
bo`lish, tavakkalchilik, shaxsiy va oilaviy munosabatlar ham ma`lum rol o`ynaydi. Ushbu 
omillarning ta`siri har-xil, ba`zi hollarda ular daromadlarni taqsimlashga qaratilgan bo`lsa, ba`zi 
hollarda notekislikni kuchaytiradi. Daromadlarni notekis taqsimlanishi darajasini, chuqurligini 
aniqlashda Lorents egri chizig`idan foydalaniladi. Lorents egri chizig`ini chizish uchun koordinata 
sistemasini chizamiz. Gorizontal o`q bo`yicha aholining yoki oilalarning foizlardagi ulushi 
ifodalanadi. Vertikal o`q bo`yicha-daromadlar foizi ifodalanadi (99-rasm). 
Lorents 
egri 
chizig`i 
F 
100 
80 
60 
40 
D 
20 
C 
B 
A 
E 
100 
80 
60 
40 
20 
0 
Tekis taqsimlanishi chizig`i

---

99-rasm. Lorents egri chizig`i.
16
Odatda aholini besh qismga bo`ladi, ya`ni besh kvintelga. Har bir kvintelga (beshdan bir 
qismiga) aholining 20 foizi kiradi. Aholining qismlari koordinata o`qiga eng kam daromadga ega 
bo`lgan qismidan boshlab to eng ko`p daromad oladigan qismigacha bo`lgan ketma-ketlikda 
joylashtiriladi. 
Agar aholining barcha qismlari oladigan daromad bir xil bo`lsa, ya`ni daromad tekis 
taqsimlangan bo`lsa, u holda 20 foiz aholiga 20 foiz daromad to`g`ri keladi, 40 foiz aholiga 40 foiz 
daromad to`g`ri keladi va hokazo. 
Grafikdagi 0F chizig`i daromadlarni absolyut tekis (teng) taqsimlanganligini ifodalaydi. 0EF 
chizig`i esa absolyut notekis taqsimlanganligini ifodalaydi.
Lorents egri chizig`i 0ABCDF daromadlarni real, haqiqiy taqsimlanishini ifodalaydi. 
Amalda aholining eng kam ta`minlangan qismiga daromadni 5-6 foizi to`g`ri kelsa, eng boy 
aholi qismiga 40-45 foizi to`g`ri keladi.
SHuning uchun ham Lorents egri chizig`i daromadlarni absolyut tekis va notekis 
taqsimlanishini ifodalovchi chiziqlar o`rtasida joylashgan.
Daromadlar taqsimlanishi qancha notekis bo`lsa, Lorents egri chizig`i shuncha E nuqtaga 
tomon botiq bo`ladi. 
Daromadlar taqsimlanishi qancha tekis bo`lsa, Lorents egri chizig`i to`g`rilanib 0F 
chizig`iga shuncha yaqinlashadi. 
Daromadlarni notekis taqsimlanishi darajasi Djini koeffitsientini 
deb belgilasak, u 
0ABCDF yuzani (99-rasmda shtrixlangan yuza) 0FE uchburchak yuzasiga nisbati bilan 
aniqlanadi: 
. 
Bu erda biz nominal daromadni taqsimlanishini ifodaladik. Nominal daromadga aholi 
tomonidan pul shaklida olingan barcha daromadlar kiradi: ish haqi, dividendlar, foizlar, barcha 
transfert to`lovlari (qaytarib olinmaydigan pul to`lovlari).
16
Salimov B.T., Muxitdinova U.S., Mustafakulov Sh.I., Salimov B.B. Mikroiqtisodiyot: Darslik-T.: O`zbekiston Yozuvchilar 
uyushmasi Adabiyot jamg`armasi nashriyoti, 2005-178 b.
Дж
Дж
S
S
ABCDF
FE

0
0

---

Lekin, bu erda aholini o`z tomorqasidan oladigan daromadi, uyidagi chorva mollaridan 
tushadigan daromad, davlat tomonidan ta`limga, meditsina xizmatiga sarflanadigan mablag`lar, 
xayriya, ehsonlar hisobga olinmagan.
Barcha rivojlangan mamlakatlarda daromadlarni qayta taqsimlash siyosati davlat tomonidan 
amalga oshiriladi. Progressiv, ya`ni o`sib boruvchi soliq tizimiga ko`ra, aholining boy qismidan 
yuqoriroq foizda soliq olinsa, aholining kam daromadli qisimdan kamroq foizda soliq olinadi. 
Soliq to`lovlaridan tushgan daromadning bir qismi kam ta`minlangan aholini ijtimoiy himoya 
qilishga sarflanadi.
Deyarli barcha davlatlarda aholini ijtimoiy sug`urtalash va kam ta`minlangan aholiga 
moddiy yordam berish dasturlari mavjud. 
Ijtimoiy sug`urtalash dasturiga ko`ra nafaqaxo`rlar, aholining ishga yaroqsiz bo`lgan qismi, 
boquvchisini yo`qotgan oila, nogironlar ijtimoiy sug`urtalanadi.
Davlatning aholini ijtimoiy himoya qilish dasturi bo`yicha ko`p bolali oilalarga yordam 
beriladi, oziq-ovqat mahsulotlari ajratiladi va boshqa har xil imtiyozlar belgilanadi. 
Davlatning daromadlarni qayta taqsimlash siyosati natijasida Lorents egri chizig`i 
to`g`rilanib 0F chizig`i tomonga siljiydi, ya`ni Lorents egri chizig`i 
holatdan 
holatga siljiydi (100-rasm). 
Daromadlarni qayta taqsimlash siyosati istiqbolda o`zini samarasini beradi. Nima uchun 
deganda, kam ta`minlangan aholi o`qish, bilim olish imkoniyatiga ega bo`ladi va ular kelajakda 
jamiyat taraqqiyotiga o`z hissalarini qo`shadilar. 
100-rasm. Daromadlarni qayta taqsimlanishi natijasida Lorents egri chizig`ining siljishi.
17