18-мавзу: энг янги даврда англия, франция, германия ва ақШ

1979-jıl leyboristler húkimeti tárepinen lordlar palatasına tiyisli jańa parlament 
reforması ótkerildi. Bul palatanıń quramı tómendegishe edi: eski jer aristokratları áwladları 
kemshilikti quraǵan; palatanıń shama menen yarımı XX ásirde sawǵa etilgen ataqlarǵa iye 
bolǵan perlardan ibarat edi; palatanıń úshten bir bólegin kompaniyalardıń direktorları 
quraytuǵın edi. 1949-jılı qabıl etilgen «1911-jılǵı Parlament haqqındaǵı akttı ózgertiw 
haqqında»ǵı nızamǵa tiykar lordlar palatasınıń hákimiyattı sheklew maqsetinde onıń finanslıq 
bolmaǵan billarǵa salıstırǵanda tıyımı bir jılǵa qısqartırıldı
2
. Lekin bul maqsetke erisip 
bolmadı. Mısalı, 1956-jılda lordlar ólim jazasın bıykarlaw haqqındaǵı nızam joybarın joqqa 
shıǵardı. 
1958-jılda konservatorlardıń lordlar palatası wákilliklerin keńeytiwge urınıwları 
áwmetsiz shıqtı. Biraq lordlar palatası házirde de jetkilikshe kúshli esaplanadı. Ol Ullı 
Britaniya daǵı barlıq sudqa salıstırǵanda joqarı apellyatsion instanciyaliǵınsha saqlanıp 
qalǵan. 
Ullı Britaniya siyasiy sistemasında taj-taxt ayriqsha orın tutadı. Rásmiy kóplegen 
korollıǵılıq imiyozlari saqlanıp qalǵan. Olardan eń áhmiyetlisi premier-ministrdi belgilew 
huqıqı bolıp tabıladı. Hesh bir nızam joybarı patsha imzasısız nızam bola almaydı. Tek monarx 
parlamentti shaqırıwı yamasa tarqatıp jiberıwı múmkin. Tek monarx per ataǵın usınıwı 
2
Новейшая история стран Европы и Америки. 20 век: в 2 ч. Учеб. для вузов. Ч.1. 1900-1945 / Ред. А.М. Родригес, М.В. 
Пономарев. - М.: ВЛАДОС, 2003. - 464 Б. 

---

5 / 25 
múmkin. Mámleket baslıǵı óz ministrleri máslaháti boyınsha háreket etiwi kerek, lekin 
monarx máslahátshilerdiń barlıq usınıslarına ámel etiwi shárt emes. Patsha Ministrler 
kabinetin jumıstan bosatıwı múmkin, billardı tastıyıqlawdı biykarlaw etiwi hám basqalardı 
ámelge asırıwı múmkin edi. 
Sırtqı isler hám koloniyalar isleri boyınsha ministrliklerden tısqarı barlıq húkimet 
keńselerinde chinovnikler korpusın qáliplestiriwdiń imtixan sisteması engizilgen edi. Joqarı 
lawazımlı shaxslar tańlaw boyınsha orın iyelegen. 
XX ásir basında bir qatar ministrlikler hám mámleket keńseleri shólkemlestirildi. 
Dıyxanshılıq hám balıqshılık, miynet, transport, pensiyalar, social jumıslar ministrlikleri hám 
keńseleri usılar qatarınan bolıp tabıladı. XX ásirdiń 60-jılları ortasında júzden artıq 
ministrlikler bar edi.
Ministrler kabinetiniń roli ósip, parlamenttiń roli tomenlegen. 
1957-jılǵı «Taj ministrleri haqqındaǵi Akt» birinshi ret lawazımlı shaxslar is haqısın 
belgilep berdi. Aktda sonıń menen birge birinshi ret premier-ministr jáne onıń opponent – 
oppoziciya lideri tayınlanıwı tán alındı. Oppoziciya lideri premier-ministr hám basqa 
ministrler menen bir qatarda mámleket ǵáziynesinen is haqı alatuǵın boldı. Premier-ministrnıń 
hákimiyatı ásirese IBirinshi jer júzilik urısınan keyin kúsheydi. Nátiyjede «kabinet basqarıwı» 
«premier-ministr basqarıwına» aylandı, sebebi premier-ministr kabinet menen esaplaspadı. 
Onıń qolında lawazımlı shaxslardı tayınlaw hám bosatıw, kabinet jumıs tártibi hám kún 
rejimin belgilew máseleleri bar edi. 
Ingliz parlamenti qolında húkimet ústinen finanslıq qadaǵalaw, mámleket byudjetin 
qabıllaw máseleleri qalǵan edi. Deputatlardıń ministrlerden rásmiy talap qılıw huqıqı bar edi. 
Húkimettiń hár bir nızam joybarı uluwmalıq palatada úsh márte kóriledi.