2. 1-Mavzu: Tabiiy resurslar va ularning turlari reja

Soliq imtiyozlari, umuman, soliq hajmini belgilashda korxonalarni ikki guruhga 
ajratish maqsadga muvofiq:
a) tabiatni muhofaza qiluvchi, ekologik jihozlar, materiallar ishlab chiqaruvchi 
hamda ekologik xizmat ko‘rsatuvchi davlat, davlat aktsionerlik korxonalari, xususiy 
korxonalar;
 
b) ekologik jihatdan juda xavfli hisoblangan mahsulotlar ishlab chiqaruvchi, havo va 
suvni muntazam zaharli moddalar bilan bulg‘ab keluvchi, pestitsidlar, sifatsiz yoqilta 
tayyorlovchi, energiyani ko‘p miq-dorda talab qiluvchi korxonalar.
Birinchi guruhga mansub bo‗lgan korxonalarga imtiyozli ekologik soliqlar belgilash 
haqiqatga to‗g‗ri keladi, ikkinchi guruhga kiruvchi korxonalarga nisbatan oshirilgan soliq 
hajmini tayinlash ayni muddao. Boshqa jihatdan bu guruhdagi korxonalarning yillik 
daromadlari ham ishlab chiqilgan mahsulot turlariga qarab ancha yuqori. 
Xorijiy mamlakatlarda ekologik soliqlar ko‗pincha maqsadga yo‗naltirilgan tarzda amalga 

---

oshiriladi. Bu jihatdan AQSHda ―yashil soliq‖ larga alohida ahamiyat beriladi. 1989 yilda 
freonlarni ishlab chiqarishni kamaytirish maqsadida (freon ozon qatlamini buzishda 
faol ta‘sir etuvchi kimyoviy birikma) ularni sotishga qarshi korxonalarga soliq solish 
ta‘sis etildi. Sanoatda freonni o‗rniga boshqa kimyoviy vositani ishlab chiqarish bilan 
almashtirishni tezlatish uchun soliq vaqt mobaynida progressiv - o‗sib boruvchi shaklda 
tayinlandi.
Tabiatdan foydalanishning iqtisodiy mexanizmi tizimida tabiiy muhitni 
ifloslantirgani uchun to‗lov muhim aha-miyat kasb etadi. Bu to‗lovlar korxona va 
tashkilotlarning o‗z ishlab chiqarish faoliyatida atrof-muhitga yetkazayotgan zararlari 
o‗rnini qoplash uchun sarf qilinishi nazarda tutiladi. Lekin aslida tabiatni buzuvchilardan 
kelayotgan to‗lovlar hajmi ekologik vaziyatni yaxshilash uchun sarf qilinayotgan barcha 
xa-rajatlarning faqat bir qismini qoplaydi, xolos. Atrof-muhitni ifloslantirgani uchun 
to‗lanadigan to‗lovlar ifloslan-tiruvchi-korxonalarga jazo vositasi bo‗lib ―ifloslantiruvchi 
to‗laydi‖ tamoyilini amalga oshirish yo‗lidir. 
Rossiyada dunyo mamlakatlari orasida birinchilardan bo‗lib ―tabiiy muhitni ifloslantirgani 
uchun to‗lovlar‖ rasmiy ravishda belgilandi (1993 yil yanvardan). Bunda uch xil to‘lov 
tayinlangan:
1) atmosfera havosiga ifloslantiruvchi moddalar chiqargani uchun;
 
2) suv ob’ektlari yoki joy relefiga ifloslantiruvchi chiqindilarni chiqargani uchun;
 
3) chiqindilarni joylashtirgani uchun.