2. Asosiy fondlarning yemirilishi va amartizatsiyasi. Asosiy fonlardan foydalanish ko‘rsatkichlari

4. Asosiy ishlab chiqarish fondlardan foydalanishni yaxshilash yo‘nalishlari.

Asosiy ishlab chiqarish fondlaridan foydalanishning turli xil ko‘rsatkichlari mavjud bo‘lib, ularni shartli ravishda ikki guruhga bo‘lish mumkin:

1-guruh: umumlashtiruvchi va qiymat ko‘rsatkichlari bo‘lib, ular asosiy fondlarning turli guruhlarini dinamika va statikada baholash, tahlil qilish, zahiralarni aniqlash va bashorat qilish imkonini yaratadi. Bunday ko‘rsatkichlarga fond qaytimi, fond sig‘imi, fond rentAbelligi va boshqalarni kiritish mumkin.
Fond qaytimi. Asosiy vositalar qiymatining har 100 so‘mi hisobiga ishlab chiqarilgan mahsulot qiymati.
Fq = (Tm : Ас.вос.) х 100;
Fq – fond qaytimi, so‘m;
Tm – yalpi yoki tovar mahsuloti, so‘m;
As.vos. – asosiy vositalar qiymati, so‘m.
Fond sig‘imi. Yuqoridagi ko‘rsatkichning teskarisi. Bu ko‘rsatkich har 100 so‘mlik mahsulot ishlab chiqarish uchun qancha asosiy vositalar talab qilishini aks ettiradi:
Fs = (As.vos. : Tm) х 100.
2-guruh:xususiy va natural ko‘rsatkichlar bo‘lib, ko‘proq asosiy ishlab chiqarish fondlarining faol qismi - ishchilar, mashina va asbob-uskunalardan foydalanish bilan bog‘liq.Ko‘rsatkichlarning bu guruhi tarkibiga quyidagilar kiradi:
-asosiy ishlab chiqarish fondlari (mashina va asbob-uskunalar)danekstensiv foydalanish koeffitsiyenti, ulardan vaqt boyicha foydalanganlik darajasini aks ettiradi;
- asosiy ishlab chiqarish fondlari (mashina va asbob-uskunalar)dan intensiv foydalanish koeffitsiyenti, ulardan quvvat boyicha foydalanganlik (unumdorlik) darajasini aks ettiradi;
- asosiy ishlab chiqarish fondlaridan integral foydalanish koeffitsiyenti, barcha ekstensiv va intensiv omillardan birgalikda foydalanishni hisobga oladi.
Ko‘rsatilgan ko‘rsatgichlarning har biri amaliyotda mustaqil ma’noga ega bo‘lib, turli maqsadlarga erishish uchun foydalaniladi. Masalan, asosiy ishlab chiqarish fondlaridan vaqt boyicha har qanday foydalanilganligini (ekstensiv foydalanish) baholash asbob uskunalarning smenalik koeffisienti, uskunalarning yuklanish koeffitsiyenti, smena davomida uskunalarning bekor turib qolishi, uskunalardan smenalarda foydalanish koeffisienti kabi ko‘rsatgichlar qo‘llaniladi.
Uskunalardan ekstensiv foydalanish koeffitsiyenti uskunalardan haqiqatda foydalanilgan soatlar miqdorini rejadagi soatlar miqdoriga bo‘lish yo’li bilan topiladi: