2. Havo gigiyenasi, havoning tarkibi, fizik va kimyoviy hususiyatlari suv va tuproq gigiyenasi. Reja

Tuproq gigiyenasi. Yer yuzasidagi ekologiya tizimlaridan amaliy ahamiyatga ega 
bo`lganlaridan biri tuproq hisoblanadi. Yorug`lik, suv, harorat, o`rab turgan muhit 
qatorida odam hayot faoliyati muhiti hisoblanadi. Tuproq-tabiiy hosila hisoblanib, еr 
qatlarni ning ustki qobig`idan tirik jonzotlar, suv, havo ta'sirida hosil bo`lgan. Tuproq 
biosferaning bir qismi hisoblanib, kimyoviy moddalarni aylanishini ta'minlaydi. O`rab 
turgan muhit odam ishtirokida davomiyli boshqariladi. Tuproqning yuza qavati 
murakkab majmua hisoblanib, uni 90-99% mineral birikmalardan va 1-10% organik 
moddalardan tarkib topadi. Tuproqning mineral qismi- bu asosan qum, loy, ohaktosh 

---

har xil tuzlarni yig`indisidan iborat metallar bo`lib (alyuminiy, kaltsiy, magniy) organik 
modda hosilalari yoki gumus organik moddalarning chirishidan hosil bo`lgan qoldiq 
hisoblanadi. Tuproqni bu qavati nihoyatda ko`p miqdorda mikroorganizmlar tutadi. 
Geologiya tarkibiga asosan qum tuproq (80% va undan ortiq) nim qumtuproq, loytuproq 
(60% ortiq loy) nimloy tuproq, xloridlarga boy tuproq, qars tuproq (20% va undan ortiq 
chirindi), torfli tuproq va hokazo. 
Tuproqni sifati va tarkibini gigiyena ahamiyati. Tuproq qattiq zarrachalardan, 
ular orasidagi havo va suv bilan to`lgan qismdan iborat. Uni qattiq qismiga diametri 3 
mm dan ortiq zarrachalar kirib ularga qattiq qum, diametri 1 mm dan kam mayda qum, 
loy, zang va cho`kmalar kiradi. 
Tuproqni mexanik tarkibi, zarrachalarni o`lchamlari ularni tabiati havolanishi, suv 
tutishi, namligi, issiqlik hajmi issiqlik tartibi degan gigiyena xususiyatlarni aniqlab 
beradi. Tuproq katta (tosh, mayda tosh juda mayda tosh) va kichik zarralar (kichik, 
loysimon qumlardan iborat). Yirik zarrachali tuproq (qum, qora tuproq) yaxshi havo, 
suv o`tkazish xususiyatiga ega, mayda zarrachali tuproq (loy, torf) nisbatan suv 
o`tkazish, yuqori darajadagi groskopik
va kapilyarlikka ega bo`ladi. 
Tuproq zarrachalarining kattaligi eng muhim xususiyati havolanuvchanligini 
ko`rsatadi. Tuproqni havolanuvchanligi deganda tuproqni o`tkazish xususiyati 
tushuniladi. Keyingi kerakli xususiyatlaridan biri namlanishidir. Namlanishi deganda 
tuproqni ma'lum bir hajmini namlikni va suvni yutishi, kapilyar kuchi bilan ko`tarib 
turishi inobatga olinadi. Masalan torfli tuproq o`zini hajmiga nisbatan uch-besh barobar 
suvni tutishi, qum tuproq esa-20% ga qadar, loy tuproq-70% suv tutishi mumkin.