2-Ma’ruza Avtomobil yo’llarini topografik xaritada trassalash. Avtomobil trassasi bo’ylab teodolit va nivelirda bajariladigan ishlar. Avtomobil trassasi bo’ylab geometric niverlirlash ishlari mohiyati

 
 
 
 
 
 
 

---

7 
 
1-rasm. Koʻndalang profil. 

---

8 
Masshtablar
Gorizontal 1:5000 
Vertikal 1:5000 
B
oʻ
lim
t
/r
B
oʻ
lim
oʻ
lc
ha
m
i, 
mm
Profil katagi
Shartli 
gorizont 
170 m 
1 
5 
Tuproq 
2 
20 Trassa plani
3 
5 
Masofalar 
4 
15 Loyihaviy 
otmetkalar 
(qizil otm.) 
5 
10 Loyihaviy 
chiziqlar 
nishabliklari 
6 
15 Yer 
otmetkasi 
(qora 
otmetka) 
7 
10 Masofalar 
8 
30 Piketlar, 
toʻgʻri va 
egrilar 
9 
10 Kilometrlar 
2-rasm. Trassaning boʻylama profili.

---

9 
Yuzalarni geometrik nivelirlash mazmuni va turlari 
Qurilish ishlarini boshlashdan oldin trassalash tiklash amalga oshiriladi. 
Trassani tiklash ishlari tarkibiga quyidagilar kiradi:
1) piketlash ishlari va qayrilmalarni batafsil rejalash;
2) piketlar boʻylab nivelirlash;
3) trassani joyda mahkamlash.
Yoʻl trassasini tiklashda uning asosi sifatida oxirgi varianti deb plani va 
profillari, toʻgʻri va qayrilmalar vedomostlari, trassani mahkamlash sxemalari kabi 
xujjatlarga amal qilinadi.
Trassani tiklash joyda uning burilish burchagi uchlarini qidirishdan 
boshlanadi. Bir vaqtning oʻzida trassani tiklash bilan birga burilish burchaklari 
oʻlchanadi va oʻlchash natijalari loyiha bilan taqqoslanadi.
Keyin tomonlarni oʻlchash va piketlarni rejalash ishlari amalga oshiriladi. 
Trassaning burilish joylarida oʻtish va aylanma qayrilmalar batafsil rejalanadi, shu 
bilan birga qayrilma radiusi 500 m va undan katta boʻlganda rejalash 20 m 
oraliqda, radius 500 m dan kichik boʻlganda esa 10 m ishlari bajariladi.
Piketlarni tiklash va qayrilmalarni rejalangandan keyin trassa joyda 
mahkamlanadi. Mahkamlash belgilari yer ishari zonasidan tashqarida oʻrnatiladi. 
Burilish burchaklari odatda trassalash vaqtida mustahkam mahkamlanadi. Agarda 
burilish burchagi uchi yer ishlari zonasiga toʻgʻri kelib qolsa, tomon davomi 
boʻylab ikkita belgi bilan mahkamlanadi.
Trassani tiklash vaqtida yer ishlari hajmini kamaytirish va alohida 
inshootlarning mustahkamligini oshirish uchun uni qisman oʻzgartirish mumkin. 
Trassani tiklashdagi kiritilgan barcha tuzatishlar tasdiqlash uchun loyihaviy 
tashkilotga uzatiladi.
Yoʻlning koʻndalang profili Avtomobil yoʻllari koʻtarmasi yurish qismi, yoʻl 
chekkasi, yonbagʻir va kyuvet qismlaridan iborat boʻladi (12.1-rasm). Yurish 
qismining eni uning darajasiga bogʻliq boʻlgan holda 6-15 m boʻlishi mumkin. 
Yurish qismi mustahkam boʻlishi uchun uning tomonidan 2-3,75 m enlikda chekka 

---

10 
qismi quriladi. Chekka qismiga yonbagʻir tutashtiriladi. Chekka qismini 
yonbagʻirdan ajratuvchi chiziq yoʻl koʻtarmasining qoshi deb nomlanadi. 
Boʻylama profilda loyihaviy balandliklar qoshlar boʻyicha beriladi.
Odatda, yurish qismiga suniy qoplamalar – beton, tosh va boshqa materiallar 
yotqiziladi.
Qor va yomgʻir suvlarining tez oqib ketishi uchun yoʻl koʻtarmasining 
yuzasi uning qosh qismidan oʻrtasiga qarab koʻndalang nishablikka ega. Bu 
nishablikning qiymati yoʻl qoplamasiga bogʻliq ravishda tanlanadi. sement va 
asfalt beton qoplamali yoʻllarning yurish qismi nishabligi 15-200/00, shagʻalli 
yoʻllar uchun 20-300/00 koʻpriklarda esa 30-400/00 ni tashkil etadi. Chekka 
qismining koʻndalang nishabligi yurish qismi nishabligidan 200/00 katta boʻladi.
Temir yoʻllarning toʻshalma qatlami ustiga yotqizilgan shpal va relslar 
yoʻlning asosiy qismi hisoblanadi (12.1 b – rasm). Bir tomonlama yoʻllarda 
toʻshalma eni 5,8 – ,5 m, ikki tomonlama yoʻllarda esa 10 m ga teng. Yoʻl boʻylab 
yonlama suv oquvchi kanal-kyuvetlar loyihalanadi. Kyuvetlar boʻylama nishabligi 
20/00 dan kichik boʻlmagan holda belgilanadi.

---

11