2-mavzu: antik davr psixologiyasi reja: 1

Gippokrat (er. av. 460-
377 yillar) Likseon kabi tafakkur va sezgi organi miya ekanini ta’kidlaydi. Uning 
yozishicha, mana shu qism bilan biz fikrlaymiz, yaxshi va yomonni ajratamiz, 
tanamizning mana shu qismi bilan ko‘ramiz. Miya sog‘ holatda bo‘lgandagina biz 
sog‘lom fikrlaymiz”. Gippokratning ishlari orasida eng katta shuhrat keltirgani 
temperament haqidagi ta’limotdir. Unga ko‘ra, inson temperamentini organizmdagi 
4 xil suyuqlik: miyadagi shilimshiq modda, yurakdagi jigardagi safro, qora 
taloqdagi qora safroning nisbatini belgilab beradi. Qonning ustunligi – sangvinik 
temperamentiga, shilimshiq modda ustunligi-flegmatik temperamentiga, safro 
ustunligi-xolerik temperamentiga, qora safro ustunligi melanxolik temperamentiga 
to‘g‘ri keladi.
I.P.Pavlovning fikricha, Gippokrat son-sanoqsiz variantlar ichida inson 
xulqini tushuntiruvchi nazariyaga asos solgan. 
Aleksandriyada ma’lum vaqtgacha o‘liklarni yorib o‘rganishga ruxsat 
berilishi Aleksandriyadagi ikkita yirik tabib olim Gerofil va Erazistrantning yangi 
kashfiyotlariga sabab bo‘ldi. Ptolemeyning shaxsiy tabibi Gerofil birinchi bo‘lib, 
nervlar, paylar va bog‘lamlar o‘rtasidagi farqni aniqladi, ko‘zning tuzilishini 
batafsil ta’riflab berdi. Erazistrat bosh miyaning tuzilishini ta’riflab, katta yarim 

---

sharlardagi egri va bugriliklarning ko‘pligidan odam aqliy jihatdan hayvonlardan 
ustun turadi degan fikrga keldi. 
Bu barcha anatomo-fiziologik ma’lumotlarni rimlik tabib 
Klavdiy Galen (er 
.av. II asr) umumlashtirdi va yangilari bilan boyitdi. Uning asarlaridan XVII 
asrgacha keng foydalanildi. Har xil muskullarga boruvchi nervlarni kesish bilan 
K.Galen xulosaga keldiki, tananing nervsiz birorta qismi yo‘q, birorta harakat, 
birorta hissiyot ularning ishtirokisiz kechmaydi. 
Eksperimentlar orqali K.Galen orqa miyaning funksiyalarini ham aniqladi. 
Agar orqa miyani ko‘ndalang kessa, kesilgan joydan pastda joylashgan barcha 
tana qismlari harakatchanligi va sezuvchanligini yo‘qotadi, degan xulosani olim 
asoslab berdi. K.Galen Gippokratning temperament ta’limotini yanada rivojlantirdi. 
U barcha narsalarning 4 xil holati – iliq, sovuq, quruq, nam va 4 xil suyuqlik 13 ta 
temperamentni keltirib chiqaradi, degan fikrda edi. Shu temperamentlarning bittasi 
normada bo‘lib, 12 tasida normadan chetga chiqish mavjudligini K.Galen 
tushuntirmoqchi bo‘ldi. 
Antik mutafakkirlar tomonidan to‘plangan ruh haqidagi ta’limot keyinchalik
fanning shakllanishi uchun zamin yaratdi.