2-mavzu: antik davr psixologiyasi reja: 1

Nazorat savollari: 
1. Efeslik Geraklitning qanday falsafiy qarashlari bor? 
2. Anaksimandr va Anaksimenlarning falsafiy qarashlarini tahlil qiling? 
3. Pifagor va Demokrit qarashlarini solishtiring? 

---

2-MAVZU (davomi): ANTIK DAVR PSIXOLOGIYASI 
REJA: 
1. Suqrot, Antisfen va Aristipplarning falsafiy qarashlari. 
2. Platon, Arastu, Gippokratlarning psixologik qarashlari tahlili.
3. Klavdiy Galen, Epikur hayoti, Lukresiy Tit Kar hayoti psixologik 
qarashlari.

Tayanch so‘z va iboralar: Materializm g‘oyalari, ruhni qanotli ot 
arava, fikrlay oluvchi faylasuflar, oilaviy an’ana, mistitsizm, “Jon haqida” nomli 
trakt, ritorika. 
 
Sukrot hayoti: Suqrot taxminan miloddan avvalgi 470 yilda tug‘ilgan va 399 
yilda vafot etgan. Uning faol falsafiy faoliyati naturfalsafa davriga (miloddan 
avvalgi 450-400 yillar) to‘g‘ri keladi. Sofistlarga zamondosh bo‘lgan Suqrot 
dastlabki Afinalik faylasuf edi va butun umr bo‘yi ona shahrida yashagan. Uning 
otasi toshtarosh, onasi esa doya bo‘lgan. U aslzoda va badavlat bo‘lmasada, hech 
qachon o‘zining moddiy ahvolinin yaxshilashga urinmagan. Suqrot Ksantippaga 
uylangan va uch farzandli bo‘lgan. 
U juda ko‘rimsiz qiyofaga ega bo‘lgan. U doimo eski liboslarda, yalangoyoq 
yurgan. Ayollar borasida ham Suqrotning omadi yurishmagan. Garchi ikki marta 
uylangan bo‘lsa-da, oilaviy baxtga erisha olmagan. 
Suqrot asosiy vaqtini munozara va bahslarda o‘tkazgan. Bahslarda doim 
uning quli baland kelgan. Shuning uchun ko‘pincha uning sochidan tortib 
kaltaklashgan, ustidan kulib haqoratlashgan. Suqrot hammasiga dosh bergan. 
Odamlar bundan ajablanishganda ularga qarata shunday degan: «Eshak tepsa uni 
sudga bera olmayman-ku!”. 
Suqrot mohir raqqos bo‘lgan va bunday mashqni jismning salomatligi uchun 
foydali deb bilgan. 
U talabalarga og‘zaki saboq bergan va hech qanday yozma manba 
qoldirmagan. Timey ismli shogirdi: “Ey, ustoz, nima sababdan dono fikrlaringizni 
qog‘ozga tushirmaysiz?”- deb so‘raganda, Suqrot: “Ey, Timey o‘lik hayvonlarning 

---

terisiga ishonching va tirik, barhayot fikrlarga ishonchsizliging juda mustahkam 
ekan”, - deb javob bergan. 
399 yil Suqrot bir yurtdoshining fitnasi tufayli fuqorolik me’yorlarini
buzganlikda ayblanib, o‘lim jazosiga hukm qilingan va qatl etilgan. Sudda 
Sukrotning og‘zidan chiqqan so‘nggi so‘zlar shunday bo‘lgan: “Menga o‘lish 
uchun, sizga esa yashash uchun bu yerni tark etish fursati yetdi. Faqat buning qay 
biri afzalligi Xudodan o‘zga hech kimga ayon emas”. 
Sudda 220 nafar odam Suqrotning aybsizligini yoqlab, 280 nafar kishi esa 
unga qarshi ovoz bergan.
Suqrot Platonning dialoglarida tasvirlanganidek, g‘arbiy dunyo ruhiga eng 
ko‘p ta’sir ko‘rsatgan kishilar sirasiga kiradi. Suqrot insoniy shaxs sifatida u 
yuksak ma’naviyati, kamtarin va oddiy turmush tarzi, zukkoligi, samimiyligi, 
xushfe’lligi va hazil-mutoyibaga moyilligi kabi xususiyatlari bilan ajralib turar edi. 
Biroq Afinalik fuqarolar Suqrot ularni ko‘chada yoki bozorda yo‘ldan to‘xtatib, 
suhbatga solib, qiyin savollarga tutadigan holatlarda muayyan darajada noqulay 
vaziyatga tushib qolishardi. Bir qator sabablarga ko‘ra, Suqrot ham sofistlar kabi 
o‘zining yoshlik davrini xazon qilib, jamiyat uchun xavfli odamga aylanmoqda, 
degan qarash ham shakllangan edi.
Suqrot hech narsa yozmagan. Uning ta’limoti (mabodo umuman uning 
ta’limoti xususida gapirish mumkin bo‘lsa) haqidagi bizning bilimimiz u haqida 
boshqalarning yozgan asarlariga asoslanadi. Asosan, ular Platon asarlari bo‘lib, 
Suqrot uning dialoglarida asosiy rol o‘ynaydi. Shuning uchun Suqrotning aslida 
nimalarni gapirganligini va Platonning dialoglarida Suqrot fikrlari bilan Platon 
fikrlari o‘rtasidagi chegarani aniqlash ancha qiyin vazifadir. Ana shu jihatni 
e’tiborga olib, Suqrot falsafasini Platonning bayon qilgani tarzda talqin etishga 
harakat qilamiz.
Suqrot g‘oyalarini keng targ‘ib qilgan va uning ishlarini davom ettirgan 
shogirdlaridan biri Antisfen va Aristippdir.