2-mavzu: antik davr psixologiyasi reja: 1

Jaloliddin Rumiy (1207 - 1273). Jaloliddin Rumiy Balx shahrida tug‘ilib 
o‘sdi. Uni ba’zan Jaloliddin Balxiy deb ham atashadi. 
Rumiy she’riyatning barcha shakllarida mukammal ijod qildi. U bitgan 
g‘azallar, ruboiylar va masnaviylar she’riyat bo‘stonining durdonasiga aylangan. 
Rumiy asarlarida tashbehlarga o‘ralgan falsafiy, so‘fiyona, teran g‘oyalarga keng 
o‘rin berilgan. Quyida Jaloliddin Rumiyni bizni mulohazaga chorlovchi fikrlaridan 
keltiramiz: 

---

- Ey dono odam, sen eng avvalo narsalarning mohiyatini bil, ularning 
aldamchi shakliga ishonma! 
- So‘z – libos. Ma’no shu libos ostiga yashiringan sir. 
- Ko‘zguda hamma narsa teskari ko‘rinadi. Ammo biz ko‘zgusiz o‘zimizni
hech qachon ko‘ra olmagan bo‘lardik. Sen menga so‘z ojiz deding. Agar o‘zingni 
haq deb bilsang, u holda so‘zning ojizligi haqidagi so‘zlaring ham ojizdir. 
Abulqosim Firdavsiy (934 (taxminan) – 1024 yillar). Buyuk shoir 
Abulqosim Firdavsiy Xuroson viloyatining Tus shahrida kambag‘al oilada dunyoga 
keldi. 
Firdavsiy keng qamrovli va chuqur ilm egasi bo‘lib yetishdi. Shu bois uni 
“hakim”, “donishmand” deb ulug‘laganlar. Shoir ijodining ayni gullagan davrida 
G‘azna shahrida (hozirgi Afg‘oniston hududi) turk sultoni Mahmud G‘aznaviy 
saroyida yashab, ijod qildi. 
Firdavsiy Mahmud G‘aznaviyga bag‘ishlab, mashhur “Shohnoma” asarini 
yozdi. Lekin bu asar Mahmud G‘aznaviy tomonidan yetarlicha qadrlanmadi. 
Rivoyat qilishlaricha, sulton G‘aznaviy Firdavsiyning yozilajak “Shohnoma” 
asarining har bir bayti uchun bittadan oltin tanga berishni va’da qiladi. 60.000 
baytdan iborat asar tayyor bo‘lgandan keyin esa G‘aznaviy va’dasidan qaytadi. 
Firdavsiyga G‘aznaviy karvon orqali berib yuborgan tangalarning hammasi 
kumush bo‘lib chiqadi. Bundan qattiq ranjigan shoir tangalarning bir qismini 
karvondagilarga, boshqa qismini hamollarga ulashadi. Tangalarning qolgan 
hammasiga esa yaxna ichimliklar sotib oladi. Uning bu harakatlari hukmdorga 
qarshi norozilikning yaqqol ifodasi edi. Sulton G‘aznaviy shoirni filning oyoqlari 
ostiga tashlab, jazolash haqida farmon beradi. Firdavsiy tug‘ilgan yerini tashlab,
musofirlikda hayot kechirishga majbur bo‘ladi. 
G‘am-qayg‘u ham, huzur-halovat ham aqldandur. Ulug‘vorlik va buzilish 
ham aqldandur- deydi Firdavsiy. 
Olamda eng avvalo inson aqli yaralgan. Aql qalb posbonidir. Aql yana uch 
qo‘riqchi: til, ko‘z, quloqning ustidan ham posbonlik qilguvchidir. Zero, ezgulik va 
yovuzlik aynan ana shu uch a’zo orqali qalbga kirib boradi. 
Ne sababdan uzoq umr ko‘rmoq tilaysan? Bilasan-ku, baribir olam sirlarini 
hech qachon anglab yeta olmaysan. 
Nazorat savollari: 
1. Markaziy Osiyoda psixologik ta’limotlarning rivojlanishi haqida fikringizni 
bildiring? 
2. Abu Nasr Forobiy va Al Xorazmiyning psixologik qarashlari haqida nimalarni 
bilasiz?
3. Abu Ali ibn Sino va Abu Rayhon Beruniyning falsafiy qarashlari?
4. Rudakiy va Abu Hamid Muhammad al G‘azzoliy, Abulqosim Firdavsiylarning 
qarashlarini tahlil qiling? 
 

---

Document Outline

• 3-mavzu
• 4-mavzu
• 5-mavzu
• 6-mavzu