2. Mavzu: Avtomobil va traktorlarning ichki yonuv dvigatellari va ularni ekspluatatsiya qilish sharoitlari Reja

Sovutish tizimi- IYOD uchun eng optimal bo’lgan issiqlik holatini bir hil me’yorda ushlab turish uchun xizmat qiladi. Ma’lumki dvigatelning yuqori bosim va haroratlarda ishlovchi detallari qizigan gaz va o’zaro ishqalanish natijasida o’ta qizib ketadi. Sovitish tizimi ana shunday qizigan detallardan issiqlikni olib ketish tufayli ularni sovutib turadi. Avtotraktor dvigatellarida ikki xil sovutish tizimi qo’llaniladi: havo va suyuqlik yordamida.

Havo yordamida sovutilganda issiqlik to’gridan to’ri atmosfera havosiga uzatiladi. Lekin xozirgi paytga kelib bunday sovutish tizimining katta kamchiliklari tufayli avtomobil IYoDda kam qo’llanilmoqda.Shuning uchun avtotraktor dvigatellarida asosan suyuqlik yordamida sovitish tizimi o’rnatilmoqda.

Dvigatel suyuqlik orqali sovutilganda uning blok karteri va silindrlar orasida tayyorlangan maxsus kanallar bo’ylab sovituvchi suyuqlik, nasos yordamida majburan aylanib turadi. Suyuqlik bilan sovutish tizimining sxemasi va uning tashkil etuvchi elementlari 7-rasmda ko’rsatilgan.

7-rasm. Dviganelning sovutish tizimi

1-dvigatel; 2-radiator; 3-isitgich; 4-termostat; 5-kengayish idishchasi; 6-radiatr qopqogi; 7-yuqorigi trupka; 8-ostki trupka; 9-ventilyator(sovutgich); 10-datchik

(ventilyatorni ulash uhun); 11-harorat datchigi; 12-nasos.

Moylash tizimi dvigatel detallari orasida ishqalanish va eyilishni kamaytirish, qizigan detallardan issiqlikni olib ketish, detallar orasidan kuyindi va eyilish mahsulotlarini yuvish hamda moyni tozalab turish uchun xizmat qiladi. Demak, moylash tizimining asosiy vazifasi-ishqalanishga ketgan entrgiyani kamaytirib, detallarning eyilishini ozayirishdan iborat. Shuningdek, moylash detallarning bir-biriga moslashishini osonlshtiradi va ularning orasini jifslashtirib dtallarni korroziyadan himoya qiladi.

Moy dvigatel markasi va faslga mos bo’lishi shart, agar moy o’ta quyuq bo’lsa detal oralariga kirishi qiyinlashadi, suyuq bo’lsa-detal oralarida turmaydi. Ikkala holatda ham detal yuzalarida eyilish ortib dvigatelning quvvati pasayib ketadai.

Benzinli va dizel dvigatellari moylash tizimlari bir biridan ishlash prinsiplari bo’yich farq qilmaydi lekin tuzilishida bir qator o’zgarishlar bor [ ].

Надежность работы двигателей во многом зависит от чистоты моторных масел. Масла не должны содержать механических примесей и воды. Механические примеси и вода попадают в масла главным образом при транспортировке, приеме, выдаче и хранении, а механические примеси особенно при работе двигателей в условиях большой запыленности воздуха. Поэтому при выполнении всех операций необходимо предупреждать попадание в масла механических примесей и воды.

8-rasm. IYOD moylash tizimining prinsipial sxemasi.

1-moy karteri; 2-moy nasosi; 3-moy nasosining reduksion klapani; 4-moy o’lchagich; 5- tishli g’ildirak; 6-mou filtri; 7-reduksion (harorat) rlapani; 8-moy radiator; 9-to’kish klapani; 10-taqsimlash vali; 11-manometr; 12-koromisla o’qi; 13-asosiy moy kanali; 14-shatun bo’in bo’shligi;15-tirsakli val; 16-moy quyish joyi

Ta’minlash tizimi. Avtotraktor dvigatellarida ikki xil ta’minlash tizimi qo’llaniladi:

- yonilg’i aralashmani tashqarida tayorlaydigan; ( karbyuratorli va gazli dvigatellarda yonilg’i aralashma asosan tashqarida tayyorlanadi);

-yonilg’i aralashmani ichkarida hosil qiladigan (dizel dvigatellarida yonilg’i aralashma silindr ichida tayyorlanadi).

Avtotraktor dvigatellari ta’minlash tizimining vazifasi yonilg’i aralashma tayyorlash, uni silindrlarga yetkazib berish, dvigatelning ish rejimlariga mos kelgan yonilg’i aralashmaning optimal me’yoriy miqdori va tarkibini rostlab turishdan iborat.

Karbyuratorli dvigatellarda ishlatiladigan ta’minlash tizimi quyidagilardan iborat:

9-rasm. Karbyuranorli dvigatellarning yonilg’i bilan taminlash tizimini sxemasi.

1-yonilg’I baki; 2-filtr tindirgich; 3-benzo-nasos; 4-mayin tozalash filtri; 5-karbyurator; 6-havo tozalash filtri; 7-kiritish kanali

yonilg’I baki; yonilg’I o’tkazuvchi trubkalar; yonilg’I filtrlari; yonilg’I nasosi; karbyurator; havo filtri; kiritish va chiqarish kollektorlari; shovqin so’ndirgich.

Ayni paytda zamonaviy avtomobil dvigatellarida karbyurator o’rniga injektorli ta’minlash tizimlari qo’llanilmoqda. Ular asosan ikki xil usulda ishlab, birinchisi, yonilg’ini har bir silindrga taqsimlab purkash bo’lsa, ikkinchisi yonilg’ini kiritish kanalining markaziy nuqtasi orqali purkashdan iborat.Bunday injektorli tizimlarning sxemasi 9-rasmda ko’rsatilgan.

10-rasm. Injektorli taminlash tizimlarining sxemasi

a - yonilg’ini kiritish kanaliga purkovchi ; b- yonilg’ini har bir silindrga taqsimlab purkovchi

Dizel dvigatellarining tamilash tizimi va uni tashkil etuvchi elementlarining sxemasi 11-rasmda keltirilgan. Ushbu rasmda ko’rsatilgan elementlardan tashqari dizellarining tamilash tizimida havo tozalash filtri, yonilg’I o’tkazish trubkalari va ishlab chiqarilgan gazlarni chiqarib yuborish qurilmallari mavjud.

11-rasm. Dizel dvigatelining taminlash tizimi

1-yonilg’i baki; 2- yonilg’i haydash nasosi; 3-yonilg’I tozalash filtri; 4-yuqori bosimli yonilgi nasosi; 5-forsunka; 6-qayta quyish magistrali