2-мавзу: Пул назариялари тўғрисида умумий тушунча

М= К х Р х П бир қисми (пул шаклида)

Бу эрда, К – коеффитсиент ёки РП нинг бир қисми (пул шаклида), касса қолдиғи.

Р – маълум давр ичида ишлаб чиқарилган реал маҳсулот ҳажми. Масалан, РП – 800 млрд. доллар бўлса, К унинг 1/8 қисмини ташкил қилади. У вақтда М қ 800 млрд. : 8 қ 100 млрд. доллар. Демак, яратилган ялпи маҳсулотни кўрсатилган баҳода жойлаштириш учун РП дан 8 марта кам бўлган пул массаси зарур.
Ҳозирги замон монетаризми. Монетаризм пул назарияси 50 йиллар ўртасида пайдо бўлган. Бу оқимнинг кўзга кўринган намоёндаси М. Фридман ҳисобланади, у Чикаго университетининг профессори, иқтисод соҳаси бўйича Нобел мукофоти соҳиби. Бу оқимга М. Фридмандан ташқари, К. Бруннер, А. Молтсер, Д. Лейдлер, Ф. Кейген ва бошқа иқтисодчилар киради.
Пул назариясида катта муваффақият қозонган ғоя – Фридманнинг пулнинг миқдорий назарияси бўлиб, у муомаладаги пул миқдори ўзгариши билан товар баҳолари ўзгариши ўртасидаги боғлиқликни, монетар сиёсат назарияси, яъни жамиятда бўлган иқтисодий тебранишлар пул массасининг ўзгариши туфайли бўлиши, пулнинг иқтисодий самарадорликка таъсири кабиларни ёқлаб чиқади. Ҳозирги замон монетаризмига бир гуруҳ иқтисодчилар қаламига мансуб «Пулнинг миқдорий назариясига оид тадқиқотлар» (1956 йил) деб номланган асар билан асос солинди. Унинг бош ғояси иқтисодий ўсишни бозор механизми таъминлайди, бу механизминг асосий воситаси пул ҳисобланади деган хулосадан иборат. Монетаризм пулни олқишловчи назариядир. Монетаристлар иқтисодий ўсишнинг энг муҳим шарти инфлятсияни даф этиш ва пулни соғломлаштириш, пулни хўжалик муомаласи воситасига айлантириш, деб қарайдилар. Уларнинг фикрича, давлатнинг иқтисодиётга аралашиши пул муомаласини тартибга солиш билан чекланиши керак
Монетаристлар илгаридан маълум бўлган пулнинг миқдорий назариясига бориб туташадиган «барқарор пул» назариясини олға сурадилар. Улар пул ва иқтисодий фаоллик ўртасида узвий боғланиш борлигини қайд қилиб, иқтисодий кризисларнинг сабабини пул муомаласидаги бузилишлардан ахтардилар. Пулнинг этишмай қолиши иқтисодий ўсишни сусайтира бориб, турғунлик ҳолатини келтириб чиқаради, бу эса аввал юзароқ тангликка, сўнгра эса чуқур иқтисодий тангликка олиб келади. Бинобарин, иқтисодий тсикл пул миқдорига боғлиқ, бу, ўз навбатида, пул эмитенти бўлган Марказий банк фаолиятига боғлиқ. Пулкредит сиёсатини ўзгартириб тангликдан чиқиш ва иқтисодни ривожлантириш мумкин. Монетаристлар иқтисодиётда бош масала ишлаб чиқариш ва пул массасининг тенглиги бўлиб, шу орқали макроиқтисодий мувозанат ҳосил этиш мумкин деб ҳисоблайдилар.
М. Фридмен касса қолдиғи талаби миллий даромад, депозит баҳо қоғозлар, товарлар баҳосининг ўсиши ва бошқа омилларга боғлиқ эканлигини кўрсатади ва уни қуйидаги формула бўйича ифодалайди.