21-Mavzu: Quyi Amudaryo iqtisodiy rayoni. Reja: Tabiiy sharoiti va resurslari. Demografik salohiyati, mehnat resurslari

Transport va tashqi iqtisodiy aloqalar. Respublika hududida 928,4 km 
temir yo‘llari, 4187,0 km qattiq qoplamali avtomobil yo‘llari mavjud. 2018 yilda 
avtomobillarda 26,4 mln tonna yuk, 132,7 mln yo‘lovchi tashilgan. 
Qoraqalpog‘iston hududidan O‘zbekistonni Rossiya bilan bog‘lovchi 
Taxiyatosh-Beynau temiryo‘li o‘tadi. Shu bilan birga keyingi yillarda Nukus-
Chimboy temiryo‘li ham qurilib ishga tushirilgan va Qo‘ng‘irot-Nukus-Chimboy 
yo‘nalishi bo‘yicha yo‘lovchilar tashilmoqda. Ayni vaqtda Uchquduq-Miskin-
Nukus temir yo‘li qurildi, Nukus-Beynau avtomobil yo‘li ham qurib bitirildi. Ular 
to‘la ishga tushgach Qoraqalpog‘iston Respublikasi mamlakatimizning boshqa 
hududlari bilan bevosita bog‘lanish imkoniyatiga ega bo‘ladi. 
Tashqi savdo oboroti 210 mln. AQSh dollariga teng, shu jumladan, eksport 
100,0 va import 110,0 mln.AQSh dollar. Eksportning 80-85 foizi paxta tolasiga 
to‘g‘ri keladi, importda esa mashina va asbob-uskunalar, oziq-ovqat maxsuloti 
asosiy o‘rinni egallaydi. Ta’kidlash joizki, yildan yilga paxta tolasining 
eksportdagi ulushi kamayib bormoqda. Masalan, u 2017 yilda jami eksport 
qiymatining 92,6 foizini tashkil qilgan bo‘lsa, 2018 yilga kelib bu ko‘rsatkich 
76,0 foizga teng bo‘ldi. Iqtisodiy aloqalar Hamdustlik mamlakatlari va qisman 

---

«uzok» xorij davlatlari bilan olib boriladi (Shveysariya, Buyuk Britaniya, 
Belgiya, Rossiya, Qozog‘iston bilan). Tashqi savdoda respublikani imkoniyatlari 
yil sayin kengayib bormoqda. 
Ichki tafovutlari. Qoraqalpog‘iston hududi to‘rtta asosiy iqtisodiy 
rayonlarga bo‘linadi: g‘arbiy, sharqiy, markaziy va janubiy. Bundan tashqari, 
Mo‘ynoq va Bo‘zatov tumanlari doirasida shimoliy rayon ham ajratilishi 
mumkin. 
Belgilangan hududiy tarkiblar orasida g‘arbiy, shimoliy va sharqiy 
rayonlarning iqtisodiy va demografik salohiyati ancha past, markaziy va janubiy 
mintaqalar esa birmuncha rivojlangan. 
G‘arbiy rayoni tarkibiga Qo‘ng‘irot, Shumanay va Qonliko‘l tumanlari 
kiradi, rayon Qoraqalpog‘iston hududining 45,5 va aholisining 12,5 foizini tashkil 
qiladi. G‘arbiy rayon hissasiga Qoraqalpog‘istonning 16 foiz sanoat va deyarli 
shuncha qishloq xo‘jaligi mahsuloti to‘g‘ri keladi. Ushbu rayonning «norasmiy» 
markazi Qo‘ng‘irot shahri (80,9 ming kishi). Bu yerda asosan yaylov 
chorvachiligi birmuncha rivojlangan. Shu bilan birga yoqilg‘i va kimyo sanoati 
ham yuksalib bormoqda. 
Shimoliy rayon Mo‘ynoq va Bo‘zatov tumanlaridan tashkil topgan bo‘lib, 
unga Qoraqalpog‘iston Respublikasining 23,4 foiz maydoni va aholisining atigi 
3,2 foizi to‘g‘ri keladi. Rayon iqtisodiy jihatdan juda sust rivojlangan.U 
Qoraqalpog‘iston sanoat mahsulotining atigi 1,2 foiz, qishloq xo‘jaligi 
mahsulotining 2,5 foizini beradi. Eng yirik shahri Mo‘ynoq (13,7 ming kishi). 
Markaziy rayon Nukus shahri xokimiyati, Nukus va Xo‘jayli tumanlarini 
birlashtiradi. Hududi Qrning 2,0foiz, aholisi 32,5 foiz, sanoat mahsuloti 55, 
qishloq xo‘jaligi mahsuloti 13,15 foizga teng. Bu Qoraqalpog‘iston 
Respublikasida eng rivojlangan. Markazi – Nukus shahri. Mintaqa asosini Nukus 
Xo‘jayli sanoat tuguni va shu nomdagi shahar aglomeratsiyasi tashkil qiladi. 
Mazkur rayonda oziq-ovqat, to‘qimachilik, elektr-energetika sanoati, sholichilik 
yaxshi rivojlangan. 
Sharqiy rayon Qorao‘zaq, Chimboy, Kegeyli va Taxtako‘pir tumanlaridan 
iborat. Uning Qoraqalpog‘iston Respublikasida tutgan o‘rni: maydoni 17,6 foiz, 
aholisi 15,6 foiz, sanoati 10-12 foiz, qishloq xo‘jaligi bo‘yicha 20-22 foiz. Asosiy 
shahri Chimboyda 56,8 ming aholi yashaydi. Rayonda yaylov chorvachiligi, sholi 
yetishtirish katta ahamiyatga ega. 
Janubiy rayon tarkibiga Amudaryo, Beruniy, To‘rtko‘l va Ellikqal’a 
tumanlari kiradi. Rayon Qoraqalpog‘iston Respublikasi hududining 7,1 foizini, 
aholisining esa 36,2 foizini tashkil qiladi.Bu yerda agroindustrial majmuasi, shu 
jumladan, paxta va sholi yetishtirish, qishloq xo‘jalik mahsulotlarini qayta ishlash 
sanoati rivojlangan. Rayon Qoraqag‘poristonda sanoat mahsulotining taxminan 
20-22 foiz hamda qishloq xo‘jaligining 45-48 foizini ta’minlaydi. Asosiy 
shaharlari Beruniy (66,9 ming) va To‘rtko‘l (80,5 ming kishi). 

---

Qoraqalpog‘iston Respublikasi ichki iqtisodiy rayonlarining muammolari va 
istiqbol yo‘nalishlari ham har xil. Masalan, Markaziy rayon o‘zining mavqeini 
saqlagan holda yaqin kelajakda Janubning rivojlanishi yanada jadallashadi. 
Bunga Uchquduq-Sultonuvays-Miskin-Nukus temir yo‘lining ochilishi ham 
sabab bo‘ladi. Keyingi navbat g‘arbiy rayonga kelsa kerak, bu Ustyurt qazilma 
boyliklaridan foydalanish bilan bog‘liq. 
Sharqiy rayon istiqboli uzoqroq kelajakda Taxtako‘pirdan sharqqa-
Qozog‘istonning tutash hududiga temiryo‘l qurilishi, Chimboy tuz konlarini 
ishga tushirilishi bilan boshlansa ajab emas. Shimol esa ancha vaqt muammoli 
rayon bo‘lib qoladi va uning rivojlanishi ko‘p jixatdan Orol taqdiridan kelib 
chiqadi. Hududlarning bunday taraqqiyot hususiyatlari Qoraqalpog‘iston 
Respublikasining mintaqaviy siyosatida o‘z aksini topadi.