2–мавзу: фалсафий тафаккур тарақҚиёт босқичлари: шарқ фалсафаси режа

Мантиқий – структуравий схема:  
 
Фалсафий фикрларнинг пайдо бўлиш босқичлари 
Бобил---------Миср---------Қадимги Месопотамия---------Ҳиндистон
Хитой---------Юнонистон---------Рим---------Оврупа фалсафаси 
Марказий Осиѐ 

---

4. Ўрта аср Шарқ илмий-фалсафий қарашларининг ўзига хос хусусиятлари 
қуйидагилардан иборат: 
1) фалсафа сўзининг келиб чиқиши Юнонистонда ривожланган философия билан 
боғлиқ бўлиб, мусулмон фалсафаси антик давр файласуфаси ва айниқса Плaтон ва 
Аристотелнинг қарашлари остида шаклланган 
2) фaлсaфа - диндан қисман ажралган ҳолда ривожланиб, дунѐвий билимлар, 
маданият, санъат, адабиѐтнинг ривожланишида ижобий роль ўйнаган 
3) перипaтетизм, ѐки aристотелизмнинг ўйғониши вa кейинги ривожи натижаси 
сифатида Шарқ Ренессансининг бошланиши. 
 
Мантиқий – структуравий схема:  
 
Марказий Осиё фалсафий тафаккури тараққиёти босқичлари 
Авесто, Моний, Маздакийлик 
Қуръон, хадис, фикх, шариат 
Назарий тасаввуф, амалий тасаввуф 
Ал-Хоразмий, Ал-Фаргоний, Абу наср Фаробий, 
Беруний, Ибн Сино, Умар Хайѐм 
Амир Темур, Б.Нақшбандий, Улуғбек,
Жомий, Бобур, К.Бехзод, Хондамир 

 
Абу Бакр Розий (865-925) буюк мутафаккир ва аллома (энциклопедик) олим эди. 
Унинг фалсафий қарашлари Эрон, Ҳинд ва Қадимги Юнон таълимотлари таъсирида 
шаклланган эди.
Ар-Розийнинг қайд этишича, абадий беш ибтидо мавжуд: холиқ, мутлақ макон, 
мутлақ замон, руҳ ва модда. Дунѐ ана шулар йиғиндисидан ташкил топган. У Арасту ва 
бошқа файласуфларнинг ҳаракат манбаи ашѐлардан ташқарида жойлашган ва «биринчи 
туртки» мавжудлиги ҳақидаги таълимотларига мувофиқ нуқтаи назарда эмас эди. Унинг 
фикрича, ҳаракат ашѐларнинг ўзининг ажралмас хусусияти бўлиб, унинг манбаи уларнинг 
ичида эди. 
Ар-Розий маълум даражада Демокритнинг атомлар ва бўшлиқ ҳақидаги 
назариясини қайтадан тиклади. У руҳ билан баданнинг бирлиги ҳақидаги қоидани ўртага 
Қадимги ва антик давр фалсафий 
фикрлар 
ХVI-ХIХ аср сўнгги феодализм 
даври фалсафаси 
ХIV-ХV аср сўнгги уйғониш даври 
фалсафаси 
IХ-ХIII аср илк уйғониш даври 
фалсафаси 
Тасаввуф фалсафаси 
Ислом фалсафаси 

---

қўйди. Билиш назариясида файласуф табиатни билиш имконияти борлигидан келиб 
чиқди. Розий тажрибага катта аҳамият берди. У ҳатто бир кишининг тажрибаси, 
амалиѐтда текширилмаган мантиқий хулосалардан кўра, афзаллигини қайд этди. Диний 
масалаларда Розий пайғамбарлар ва уларнинг рисолати ҳақидаги ғояларни, ҳамд Инжил, 
Қуръон каби китобларнинг «муқаддас» лигини танқид остига олди. Розий бизгача етиб 
келмаган икки динга қарши қаратилган «махорик ал-анбиѐ» («Пайғамбарларнинг 
қилмишлари») ва «Хийол ал-мутанаббий» каби асарларнинг муаллифи эди
1
.