3-mavzu. O‘zgarmas tok elektr mashinalari. Asinxron va sinxron mashinalar. Reja
Download 0.74 Mb. Pdf ko'rish
|
3 mavzu
Ketma-ket uyg‘otishli generatorda magnit oqimi hosil qilish uchun yuklama
tokidan foydalanish mumkin, buning uchun generatorning uyg‘otish chulg‘ami yakor bilan o‘zaro ketma-ket ulanadi. Bunday generatorda yakor toki bilan uyg‘otish toki qiymat jihatdan nagruza tokiga teng bo‘ladi, ya’ni;
Demak, generatorni faqat yuklama bo‘lgan holdagina uyg‘otish mumkin. Shuning uchun bunday generatorlarning salt ishlash xarakteristikasini olib bo‘lmaydi. Generatorda yuklama bo‘lmaganda Iy=I=0 bo‘ladi, generator qismlaridagi kuchlanish faqat qoldiq magnetizm hisobiga hosil bo‘ladi. Agar generatorning salt ishlash xarakteristikasini olish talab etilsa, uning uyg‘otish chulg‘amiga tashqaridan (alohida manbadan) tok yuboriladi. Generator qismlaridagi kuchlanish yakorda induksiyalangan EYuK dan yakor va uyg‘otish chulg‘amlaridan kuchlanishning pasayishi miqdoricha kichik bo‘ladi:
) bunda
.
R Υ Υ Ι ω
Kuchlanishning yuklamaga qarab o‘zgarishi ferromagnit materiallarning magnitlanish qonuniga yaqin bo‘ladi, chunki magnit oqimi F ning uyg‘otish toki Iy ga qarab o‘zgarishi magnitlanish xarakteristikasi B=f(H) dan iborat. Yuklama toki ortishi bilan magnit oqim ko‘payadi, kuchlanish ortadi. Ammo tok katta bo‘lsa, to‘yinish hodisasi tufayli magnit oqimi deyarli ko‘p aymaydi. Yakor va uyg‘otish chulg‘amlari kuchlanishninig pasayishi ortadi, shuningdek, yakor reaksiyasi ham kuchayadi. Natijada mashina qismlaridagi kuchlanish pasaya boshlaydi. Elektr energiyasining odatdagi iste’molchilari uchun bunday xarakteristika to‘g‘ri kelmaydi, chunki ular kuchlanishning o‘zgarmas bo‘lishini talab etadi. Shuning uchun o‘zgarmas tok olishda bunday generator ishlatilmaydi. U faqat maxsus sxemalarda volt qo‘shuvchi mashinalar tarzida qo‘l laniladi. Ketma-ket uyg‘otishli generatorlar uchun rostlash xarakteristikasi olinmaydi. Aralash uyg‘otishli generator. Aralash uyg‘otishli generatorda ikkita uyg‘otuvchi chulg‘am bo‘lib, ularning asosiy chulg‘am deb atalgani yakorga parallel, yordamchi chulg‘am deb atalgan ikkinchisi esa tashqi zanjirga ketma-ket ulanadi. Chulg‘amlar moslab ulanganda ketma-ket ulangan yordamchi chulg‘am asosiy chulg‘amning magnit maydonini kuchaytiradi, ya’ni ularning magnit maydonlari o‘zaro qo‘shiladi (F=Fsh+Fs). Chulg‘amlar qarama-qarshi ulanganda ketma-ket ulangan yordamchi chulg‘am asosiy chulg‘amning magnit maydonini susaytiradi, ya’ni ularning magnit maydonlari bir-biridan ayriladi (F=Fsh-Fs). Odatdagi sharoitda o‘zgarmas tok olish uchun chulg‘amlar moslab ulanadi. Chulg‘amlarni qarama-qarshi ulash juda kam ishlatiladi, masalan, elektr payvandlash mashinalarida qo‘l laniladi.
Endi aralash uyg‘otishli generatorlarning asosiy xarakteristika-larini qarab chiqamiz. Salt ishlash xarakteristikasi. Yuklama bo‘lmaganda ketma-ket ulangan chulg‘amdan tok O'TMaydi va u parallel uyg‘otishli mashinadan farq qilmaydi. Binobarin, mazkur hol uchun bu mashinalarning salt ishlash xarakteristikasi parallel uyg‘otishli mashinalar xarakteristikalarining aynan o‘zidir. Tashqi xarakteristika parallel uyg‘otish zanjirining qarshiligi va yakorning aylanish tezligi o‘zgarmas bo‘lganida generator qismlaridagi kuchlanishning yuklama tokiga qanday bog‘lanishini ko‘rsatuvchi egri chiziqdir: U=f(I); Rpar.u =const; n=const. Yuklama tokini ko‘p aytirganda yakor toki ortadi, bunda yakor zanjiridagi kuchlanish ko‘p roq pasayadi, u
+
ga teng bo‘ladi. Shuningdek, EYuK ni kamaytiruvchi yakor reaksiyasining magnitsizlanish ta’siri ko‘rayadi. Bu esa generator qismlaridagi kuchlanishni kamaytiradi: .
я я IR R I E U − − =
Ammo shu bilan birga teng ta’sir etuvchi magnit oqimi ko‘p ayadi, chunki ketma-ket uyg‘otish chulg‘amidan o'tgan yuklama toki qo‘shimcha magnit yurituvchi kuch hosil qiladi. Bu esa generator qismlaridagi kuchlanishni ko‘rsatadi. Ketma-ket ulangan chulg‘amning o‘ramlar soniga qarab kuchlanish qo‘proq yoki ozroq ko‘tariladi. Odatda, o‘ramlar soni kuchlanish deyarli o‘zgarmaydigan qilib hisoblanadi. Bu ketma-ket uyg‘otish chulg‘ami hosil qilgan qo‘shimcha magnit yurituvchi kuch yakor zanjiridagi kuchlanishning pasayishi va yakor reaksiyasining magnitsizlanish ta’sirini kompensatsiya qilganida bajariladi. Mashinaning magnit to‘yinishi tufayli bunday kompensatsiya to‘la bo‘lmaydi. Ammo yuklama o‘zgarganda aralash uyg‘otishli generator qismlaridagi kuchlanishning o‘zgarishi parallel uyg‘otishli generatordagidan ancha oz bo‘ladi. Uyg‘otish chulg‘amlar qarama-qarshi ulanganda yuklama o‘zgarishi bilan generator qismlaridagi kuchlanish juda tez pasayadi, chunki ketma-ket chulg‘amdan o'tgan tok magnit maydonni kuchsizlantiradi. Generator tez-tez qisqa tutashuv sharoitiga duch kelganda shunday xarakteristika zarurdir. Rostlash xarakteristikasi. Generator qismlaridagi kuchlanishni o‘zgarmaydigan qilib saqlash uchun parallel uyg‘otishli generatordagi EYuK ni o‘zgartirish lozim. Bu parallel uyg‘otish chulg‘amidagi tokni o‘zgartish yo‘li bilan bajariladi. Kuchlanish o‘zgarmay turishi uchun uyg‘otish tokini qanday o‘zgartirish lozimligini ko‘rsatuvchi egri chiziq rostlash xarakteristikasi deb ataladi: U=const; n=const; Iy=f(I). Yuklama o‘zgarganda parallel uyg‘otishli generatordagiga qaraganda aralash uyg‘otishli generatorda kuchlanish kamroq pasayganligi uchun aralash uyg‘otishli generatorlarda uyg‘otish toki kamroq o‘zgartiriladi.
Download 0.74 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling