4-mavzu депозит (омонат) Бу боб материалларидан баҳраманд

Биринчидан, албатта пулни жамғариш (йиғиш, тўплаш) керак. 
Бу – зарурият. Зарурият бўлганда ҳам – ўзига хос зарурият. 
Зеро, ҳаётда шундай нарсалар борки (бўладики), уларни 
бирданига сотиб олишнинг иложи йўқ. Бу бизнинг 
камбағаллигимиздан эмас, албатта. Пул қанчалик кўп бўлса, 
шунчалик (ҳатто, ундан ҳам) қимматроқ бўлган хоҳиш-истак ва 
эҳтиёжлар пайдо бўлаверади. Шунинг учун ҳам пулни ҳар 
доим жамғариб (йиғиб, тўплаб) боравериш керак. Агар озгина 
ўйлаб қарасак, ҳаётда энг камида учта вазият мавжуд бўлиб, 
уларни пулни жамғармасдан (йиғмасдан), тўпламасдан) 
айланиб ўтишнинг иложи йўқлигини бирданига айтишимиз 
мумкин. Масалан: уйланиш, уй-жой сотиб олиш ва боланинг 
туғилиши. 
Иккинчидан, 
бу 
– 
оқиллик 
нишонасидир. 
Пул 
жамғарилмаларингиз бўлса, “форс-мажор” вазиятлар (ёнғин, 
бахтсиз ҳодиса, ишдан бўшатилганда ва б.) содир бўлганда 
Сиз ўзингизни ишончли ҳис этишингиз мумкин. 
Учинчидан, бу – ёқимли. Ахир, жамғариб қўйилган ҳар бир 
сўм Сизни кўзлаган мақсадингиз – молиявий мустақиллик – 
сари етаклайди-я! Шундай экан, нега у ёқимли бўлмасин!? 
Пулни қандай тўплаш (йиғиш, жамғариш) лозим? 
Пулни нақдина (нақд пулли) ва нақдсиз шаклда тўплаш 
(
йиғиш, жамғариш)нинг жуда кўп усуллари бор. Уларнинг ҳар 
бири ўз афзаллик (яхши ёки ижобий томон)лари ва камчилик 
(нуқсон, ёмон ёки салбий) томонларига ҳам эга. 
Пулни тўплаш (йиғиш, жамғариш)нинг энг оддий усули – уни 
уйда нақдина (нақд пул) шакли (кўриниши)да сақлашдир. Гўё
энг оддий, содда ва қулай кўринганлиги учун 
мамлакатимиздаги инсонларнинг аксарияти айнан шундай 
тарзда иш тутадилар: нақл пулларни, одатда, ёнмайдиган 
“сейф”, сандиқ ёки бошқа хилват жойда сақлашади. Бу – жуда 
қулай. Зеро, пулларингиз доимо олдингизда, қўл остингизда. 
Уларни, пластик карталарни қабул қилувчи терминал бўлиши 
68

---

ёки бўлмаслигига боғлиқ бўлмаган ҳолда, ҳар қандай магазин 
қабул қилаверади. Шундай бўлишига қарамасдан, пулларни 
бундай шаклда ва усулда сақлаш – рискли рисклашган 
ҳисобланади. Нима учун? Чунки бу пуллар ўғирланиши, 
ёнғинда ёниб кетиши, сичқонларга ем бўлиши мумкин. Бунинг 
устига, уйда пуллар яшириладиган ҳамма жойлар олдиндан 
ўғриларга маълум. Улар ўғрилар билмайдиган махсус ёки 
ўзига 
хос 
бўлган 
“оригинал” 
жойда 
яшириладиган 
(сақланадиган) бўлса, бунда эсдан чиқиш эҳтимоли (хавфи) 
мавжуд. Лекин энг муҳими – бу пуллар, исталган пайтда, 
жамғарилмасдан (тўпланмасдан, йиғилмасдан) сарфланиб 
кетиши мумкин. Сиртдан қаралганда, бунинг сира иложи 
йўқдек кўринса-да, аслида бу “қопқон”га осонгина тушиб қолиш 
мумкин. 
Пулни тўплаш (йиғиш, жамғариш)нинг бошқа усули ҳам бор. 
Бу уларни тўплаш (йиғиш, жамғариш)ни нақд пулсиз 
(
нақдинасиз) шаклда амалга оширишдир. Бунинг учун банк 
хизматиларидан 
фойдаланиш 
керак, 
яъни 
ўз 
пул 
маблағларини сақлаш учун банкка омонат кўринида беришга 
тўғри келади. Ўзбекистон Республикаси қонунчилигига кўра 14 
ёшга тўлган ҳар бир фуқаро депозит (омонат) шартномасини 
тузиши 
(имзолаши) 
мумкин. Жумладан, Ўзбекистон 
Республикаси “Фуқаролик кодекси”нинг 27-моддасига асосан 
14 
ёшдан 18 ёшгача бўлган вояга етмаган фуқароларга ўзлари 
ишлаб топган 
пуллари, 
стипендиялари ва бошқа 
даромадларидан мустақил равишда, ота-оналар рухсатисиз 
фойдаланиш, шунингдек, банкларга депозит (омонат)га қўйиш 
ҳуқуқига эгадирлар. 
Шундай қилиб, депозит (омонат) ҳисоб варағи(рақами)ни 
очиши учун фуқаро: 
а) 14 ёшга тўлган; 
б) ёшни тасдиқловчи ҳужжатга эга бўлган (уни банкка 
тақдим этишга тўғри келади); 
в) омонат (депозит)га қўйиш учун пул маблағи мавжуд 
бўлган ҳолда исталган банк филиалига мурожаат қилиши 
мумкин. 
Навбатдаги бўлимда биз банк депозит (омонат)ларининг 
турли кўринишлари батафсил кўриб чиқамиз. 
69

---

Лекин 
ҳатто 
бу билимларсиз ҳам пулни банкда 
сақлашнинг афзаллиги, шубҳасиздир. Бу айниқса, ўғрилар, 
ёнғинлар, тушаётган метеоритлар ва бошқа ҳар қандай табиий 
катаклизмлардан қўрқмайдиганлар учун алоҳида аҳамиятга 
эга. Ўз жамғарилмаларининг ўзлари томонидан сафрланиб 
кетилмаслига ишонмайдиган ва бу йўналишда “иродаси суст 
бўлган”ларга нисбатан ҳам бу – унчалик ёмон вариант эмас. 
Банкда кўнгилнинг биринчи истагига кўра пулни олиш фойдали 
бўлмаган вариантни танлаш мумкин. Шундай бўлса-да, лекин 
бу усул ҳам – такомиллашмаган. Зеро, банкдаги пулларни 
олишга 
имкон бўлишига 
қарамасдан, маълум 
бир 
кечиктиришлар (масалан, навбатга туриш керак) содир бўлиши 
мумкин. Банк касодга учраганда эса, энг жиддий тарзда 
кутишга тўғри келади. Бунда суғурта қопламалари 
тўловларини кутишдан ўзга чора қолмайди (омонатларни 
суғурталаш тўғрисида 3.4-га қаранг). 
Пулни тўплаш (йиғиш, жамғариш)нинг ҳар иккала усули ҳам 
маъқул бўлган шахс, одатда, қуйидагича фикр юритади: 
ўзимга тўғри келадиган банкни танлашим керак; уйга қўриқлаш 
тизимини ўрнатиш лозим; ўз хоҳиш-истагимни назорат 
қилишим зарур. Мана, бўлди – пулни тўплаш (йиғиш, 
жамғариш)нинг муваффақиятли йўли – шу. Ҳақиқатдан ҳам, 
юзаки 
қараганда 
– 
худди 
шундай. 
Бироқ, 
жамғарилмаларимизнинг яна бир душмани бор. Ҳеч бир 
қўриқлаш тизими бизни ундан қутқариб қололмайди. Бу – 
инфляциядир.