4-mavzu: qonun ustuvorligini ta’minlash va sud-huquq tizimini yanada isloh qilishning ustuvor yo‘nalishlari reja

 «Xabeas korpus» institutini qo‘llash sohasini kengaytirish, tergov ustidan 
sud nazoratini kuchaytirish. «Xabeas korpus akt» yuridik qoidasi dastlab XV 
asrda Buyuk Britaniyada paydo bo‘lgan bo‘lib, keyinchalik o‘z taraqqiyoti 
jarayonida Angliya Parlamenti tomonidan 1679 yil 26 mayda qabul qilingan 
qonunda mustahkamlab qo‘yilgan. Shuni aytish kerakki, «Xabeas korpus» instituti 
inson xuquqi bilan bog‘liq qator xalqaro xuquqiy xujjatlarda ham o‘z aksini topgan. 
Xususan, 1948 yil 10 dekabrda qabul qilingan Inson xuquqlari umumjaxon 
deklaratsiyasining 8-moddasida «xar bir inson unga Konstitutsiya yoki qonun orqali 
berilgan asosiy xuquqlari buzilgan xollarda nufuzli milliy sudlar tomonidan bu 
xuquqlarning samarali tiklanishi xuquqiga ega ekanligi mustahkamlab qo‘yilgan. 
«Xabeas korpus» institutining O‘zbekiston Respublikasi jinoyatlarni ko‘rib 
chiqish protsessiga bosqichma-bosqich joriy qilinishi sudga qadar ish yuritishda 
fuqarolarning Konstitutsiya va qonunlarda mustahkamlab qo‘yilgan xuquq va 
erkinliklari daxlsizligini, ulardan sud qarorisiz maxrum qilishga yoki ularni cheklab 
qo‘yishga xech kim xaqli emasligini mustaxkamlovchi konstitutsiyaviy printsipni 
to‘liq amalga oshirish imkonini beradi. 
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2016 yil 21 oktyabrdagi «Sud-xuquq 
tizimini yanada isloh qilish, fuqarolarniig xuquq va erkinliklarini ishonchli himoya 
qilish kafolatlarini kuchaytirish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi Farmoni bilan 
tasdiklangan kompleks chora-tadbirlar dasturida «Xabeas korpus» institutini 
qo‘llash doirasini kengaytirish va tergov ishi yuritilishi ustidan sud nazoratini 
kuchaytirish maqsadida pochta-telegraf junatmalarini xatlab qo‘yish va 
eksgumatsiya qilish uchun sanktsiya berish xuquqini sudlarga o‘tkazish nazarda 
tutilgan. 
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 27-moddasida «xech kim qonunda 
nazarda tutilgan xollardan va tartibdan tashqari birovning yozishmalari sirini oshkor 
qilishi mumkin emas». Pochta-telegraf junatmalarini xatlab qo‘yish protsessual 
majburlov chorasini qo‘llashning sud tartibi o‘rnatilishi fuqarolarning ko‘rsatilgan 
konstitutsiyaviy xuquqlarini himoya qilish kafolatlarini kuchaytirib, sudga qadar ish 
yuritish bosqichida qonunda nazarda tutilmagan asoslar bo‘yicha fuqarolarning 
yozishmalari siri oshkor qilinishining oldini oladi. Xatlab qo‘yilishi mumkin bo‘lgan 
pochta-telegraf junatmalariga barcha turdagi xatlar, telegrammalar, radiogrammalar, 
banderollar, posilkalar, pochta konteynerlari kiradi. 
Murdani eksgumatsiya qilish eng nozik xarakatlardan biri bo‘lib, u murdani 
ko‘zdan kechirish, tanib olish, tekshirish yoki ekspertizaga namunalar olish uchun 
murdani qabrdan chikarib olish zarur bo‘lgan taqdirda o‘tkaziladi. Bu xarakatni 
o‘tkazishda ba’zan marxumning yaqinlari rozi bo‘lmasligi, eksgumatsiya ularning 
roziligisiz o‘tkazilgan-da ularga sezilarli manaviy zarar yetkazilib, turli nizoli 

---

xolatlar vujudga kelishi mumkin. Bu tergov xarakatini sudning ruxsati bilan 
o‘tkazish tartibi belgilanishi eksgumatsiya faqat zarur xollardagina o‘tkazilishini 
ta’minlash bilan bir qatorda marxumning yaqinlari xuquqlarini himoya kiladi va turli 
nizolarning oldini oladi.