4-mavzu. Sifat analizining sistemalari. Reja

 
Mass-spektrometriya usuli elektr yoki magnit maydoni ta’sirida hosil bo’lgan ionlangan 
atom va molekula yoki radikal oqimlarning massasini aniqlashga asoslangan. 
Ajratilgan zarrachalar oqimining turiga qarab bu usul ikkiga: mass-spektrometriya va mass-
spektrografiyaga ajratiladi. Birinchi holda zarrachalarni qayd etish elektr, ikkinchi holda esa 
fotografiya yordamida amalga oshiriladi. Bu usullarda analizni o’tkazish uchun mass-spektrometr 
yoki mass-spektrograflardan foydalaniladi. 
 

---

12-MAVZU. GRAVIMETRIK (TORTMA) ANALIZ. MOHIYATI VA METODLARI. 
Reja: 
1.Gravimetrik analiz va uning mohiyati. Asosiy metod va operatsiyalari.Eritmadagi 
komponentning hamma miqdorini cho`kma hlida ajratib olish.
2.Cho`kmalarning cho`ktiriladigan va tortiladigan ko`rinishlari. Kristall va amorf cho`kmalar. 
3.Cho`ktirish shartlari. Cho`ktirishning to`liq va to`liqmasligi. Cho`kmani tobiga 
etkazish.Cho`kmaning tozaligi. 
4.Adsorbsiya va okklyuzm –cho`kmalarning ifloslanish sabablari. Cho`kmalarni yuvish, quritish 
va cho`g`lantirish.
5.Cho`kmani tarozida tortish. Gravimetrik analizning aniqlik darajasi.
6.Gravimetrik analizda bajarilishi kerak bo`lgan hisoblashlar. 
 
Tayanch iboralar:gravimetrik analiz, kristall va amorf cho`kmalar, ularni yuvish quritish 
va qizdirish, cho`ktirish shartlari,fil`trlar va ularning turli shakllari. 
Bu usul juda qadimdan ma’lum va u yetarli darajada aniq natijalar beradi, lekin uni bajarish 
uchun ko’p vaqt ketadi. Analiz quyidagi tartibda bajariladi. Tekshirilayotgan modda namunasi 
analitik tarozida tortiladi, so’ngra namuna eritmaga o’tkaziladi, zaruriy komponent (miqdori 
aniqlanishi kerak bo’lgan element ioni) kam eruvchan va aniq tarkibli birikma holida cho’ktiriladi, 
cho’kmani fil`trlab eritmadan ajratiladi. Cho’kma doimiy massaga kelguncha quritiladi va analitik 
tarozida tortiladi. Cho’kmaning massasini bilgan holda zaruriy komponentning proseng miqdori 
hisoblab topiladi. Masalan, sul`fatlar tarkibidagi SO
2
4
–sul`fat-ioni miqdorini aniqlash uchun 
sulьfatlar aralashmasidan olingan namuna analitik tarozida tortiladi, namuna eritmaga o’tkaziladi 
va eritmaga BaCl
2
eritmasidan tomizib SO
2
4
–ionlari BaSO
4 
holida to’liq cho’ktiriladi, BaSO
4
ning 
analitik tarozida aniklangan massasiga ko’ra SO
2
4
–
ionining foiz miqdori hisoblab topiladi. 
Tekshirilayotgan modda namunasi suvda yoki boshqa biror erituvchida eritiladi va 
aniqlanadigan eliment reaktiv ta’sirida kam eruvchan birikma holida cho’ktiriladi. Hosil bo’lgan 
cho’kma filьtrlash yo’li bilan ajratib olinadi, ya’ni a) yuviladi, b) quritiladi, v) qattiq qizdiriladi, 
g) xona temperaturasiga qadar sovitiladi va nihoyat, e) tarozida tortiladi. So’ngra tekshirilayotgan 
modda tarkibidagi elementning prosent miqdori hisoblanadi. 
Tortma analiz modda tarkibidagi elementlar miqdorini aniqlashda keng qo’llaniladi. Bu 
usul yordamida fosforitlar, apatitlar, fosforli o’g’itlar, tuproq va ozuqalar tarkibidagi fosforin 
aniqlash mumkin. PO

3
4
ioni NH
4
MgPO
4
 tuzi holida cho’ktiriladi, u qattiq qizdirilganda Mg
2
P
2
O
7
(magniy pirofosfat) ga aylanadi. Ohaktosh, dolomit va silikatlar tarkibidagi kalsiy miqdorini ham 
aniqlash mumkin. Bunda Mg
2+
ioni NH
4
MgPO
4
holida, Ca
2+
ioni esa CaC
2
O
4
holida cho’ktiriladi. 
CaC
2
O
4
qattiq qizdirilganda CaO hosil bo’ladi. Alyuminiy, temir, kremniy va boshqa 
elementlarnnng miqdorini aniqlash mumkin. Shuningdek tuzlar tarkibidagi kristallizasiya suvini, 
tuproq, o’g’it va o’spmlik to’qimalarni tarkibidagi gigroskopik suvning prosent miqdori topiladi. 
Miqdoriy analiz o’tkazilayotganda quyidagi ketma-ketlikka amal qilinadi: 1) o’rtacha 
namuna olish va uni analizga tayyorlash, 2) namunani o’lchab olish, 3) eritish, 4) aniqlanadigan 
elementni to’liq cho’ktirish, 5) fil`trlash yo’li bilan hosil bo’lgan cho’kmani ajratish, 6) cho’kmani 
yuvish, 7) cho’kmani quritish va qattiq qizdirish, 8) tortish, 9) analiz natijalarini hisoblash. 
Analiz natijalarining to’g’riligi tajribaning aniq bajarilishiga bog’liq. Endi yuqoridagi 
ketma-ketlikda qanday ishlar olib borilishini ko’ramiz: