6 – Leksiya. Karbonizaciya processinin’ teoriyaliq tiykarlari ha’m texnologiуаliq esaрlari

5. Karbonizaciya processin avtomat tárizde tártiplestiriwdiń principiallıq tiykarları
Karbonizaciya bólimi – kalcinaciyalanǵan soda óndirisiniń oraylıq bólimleriniń biri, ulıwma óndiristiń texnika-ekonomikalıq kórsetkishleri usı bólimniń jumısına baylanıslı boladı. Sonlıqtan, karbonizaciya processi birinshilerden bolıp kompleks túrde avtomatlastırıladı.
Bul bólimdi avtomatlastırıwda eki másele sheshildi: bólimniń ulıwma júklemesin parallel islewshi kolonnalarǵa bólistiriw; hár bir kolonna jumısın óz-aldına avtomatlastırıw.
Bólimdi avtomatlastırıw sxemasında jetekshi aǵım uglerod qos oksidi aǵımı bolıp esaplanadı, sonlıqtan, júklemeni bólistiriw, is júzinde jumıs kolonnalarına kelip túsiwshi gaz aǵımların avtomat tárizde bólistiriwden ibarat. Máseleniń qıyınshılıq tárepi sonnan ibarat, jumıs kolonnalarınıń qarsılıǵı, onıń ishinde bikarbonat shókpesiniń ósiw shamasına qaray artıp baradı, bul avtomatika bolmaǵan jaǵdayda gaz sarplanıwınıń óz-ózinen ózgeriwine alıp keledi.
1-shi hám 2-shi kirgiziw kollektorlarınan gazdi kolonnalarǵa bólistiriwdiń avtomatlastırılǵan sisteması bir-birine uqsas. Hár bir kolonnaǵa gazdiń sarplanıwı diafragmalar menen ólshenedi hám gazdi ulıwma kollektordan kolonnalarǵa alıp ketiwshi gazoprovodlardaǵı drosselli tıǵınlar (zaslonki) járdeminde tártiplestiriledi. Bunnan tısqarı, ulıwma kollektorlarda gaz basımınıń regulyatorı bar (komandalıq regulyator), ol gazdiń kolonnalarǵa sarplanıw regulyatorınıń wazıypasın ózgertedi.
Sistema tómendegi tárizde isleydi, máselen, kompressor menen gazdi kollektorlarǵa beriw kóbeytilgende, ondaǵı basım kóterilip baslaydı hám komandalıq regulyator sarplanıw regulyatorlarına kóteriw (gaz beriliwin) haqqında tapsırma beredi, olar óziniń drossellik tıǵınların ashadı hám kollektordaǵı basım berilgen basımǵa teń bolǵanǵa shekem, gaz sarplanıwın kóbeytedi, demek kollektordan gazdiń sarplanıwı kiriwshi gaz muǵdarına teńlesedi.
Eger qaysı bir kolonnaǵa gazdiń sarplanıwı kemeyse, onda usı kolonnadaǵı gaz sarpınıń regulyatorı óziniń tıǵınların, sarplanıwdıń berilgen mánisi tiklenemen degenge shekem ashadı. Karbonizaciya processin avtomatlastırıw sisteması natriyli shiyki zattıń hám uglerod qos oksiidiniń jeterli dárejede tolıq paydalanılıwın támiyinlewi tiyis hám bikarbonattıń filtrlerde ısırap bolıwınıń minimallastırılıwına hám onıń soda pechlerinde qayta isleniwi joqarı sapada ótiwine kepillik beriwshi, natriy bikarbonatı kristallarınıń jaqsı sapasın támiyinlewi tiyis.
Kolonna jumısı sapasınıń kórsetkishleri, kelip túsiwshi suyıqlıqtaǵı ammiaktiń hám beriliwshi gazdegi niń muǵdarınıń belgili qatnasın, sonday-aq kolonnanıń biyikligi boylap belgili temperaturalıq rejimniń saqlanıwın támiyinleydi. Bul máselelerdi sheshiwge avtomat tárizde tártiplestiriwdiń úsh sisteması imkaniyat beredi:
- Kolonnadan suspenziyanı alıp ketiw sisteması, ol suspenziya sarplanıwın, suspenziya truboprovodındaǵı támbiniń jaǵdayına tásir etiw jolı menen, kolonnaǵa beriletuǵın niń muǵdarın proporcional qáddinde saqlaydı, sonıń menen birge bul sarplanıw, kolonnanıń joqarı bólimindegi temperatura boyınsha korrektirovka-lanadı;
- Kolonnadaǵı suyıqlıq qáddin tártiplestiriw sisteması, kolonnaǵa suyıqlıq alıp keliwshi truboprovodtaǵı drossellik támbiniń jaǵdayına tásir etedi, sonıń menen kolonnaǵa suyıqlıqtıń kelip túsiwi hám onnan suspenziyanıń shıǵıp ketiwiniń sáykesligi támiyinlenedi;
- Kolonnadan shıǵa beriste suspenziya temperaturasın tártiplestiriw sisteması, ol kolonnanıń suwıtıw bólimine suwdıń sarplanıwına tásir etedi.
Sistemalar tómendegi tárizde jumıs isleydi. Máselen, 1-kirgiziwge gazdiń sarplanıwı artqanda, arnawlı esaplaw qurılması kolonnaǵa 100 %-li qansha muǵdarı kelip túsetuǵının anıqlaydı hám suspenziya sarplanıwınıń regulyatorı arqalı, shıǵarılıwshı suspenziyaǵa proporcional muǵdarda ni kóbeytedi. Eger bul jaǵdaydaǵı rejimde qandayda-bir shetlew (otklonenie) júz berse, onda shıǵıp ketiwshi gazlerdiń temperaturası ózgeredi hám suspenziya sarplanıwınıń regulyatorı, qosımsha ráwishte, suspenziya alıp ketiliwin sol tárizde ózgertedi, bunda temperatura berilgen mánisine teńlesedi. Suspenziyanıń alıp ketiliwin arttırıw kolonnadaǵı, suyıqlıq qáddiniń tómenlewine alıp keledi, sonda qáddi regulyatorı kolonnaǵa suyıqlıq beriliwin kóbeytedi. Gaz hám suyıqlıq sarplanıwı artıwı nátiyjesinde,demek, ni jutqanda ajıralıp shıǵıwshı jıllılıqtıń muǵdarı da kóbeyedi, kolonnadan shıǵa beristegi suspenziyanıń temperaturası joqarılaydı hám temperatura regulyatorı suwıtıw ushın suwdıń kelip túsiwin arttıradı.
Sanap ótilgen avtomatikalıq sistemalardan tısqarı PGKL-1 hám KLPK úskenelerinde suyıqlıq qáddiniń regulyatorı bar, ol usı úskenelerge suyıqlıq kelip túsiwine tásir kórsetedi, KLPK úskenesinde gaz sarplanıwınıń regulyatorı, KLPK gazi kollektorındaǵı gaz basımınıń regulyatorı, ol usı kollektordan 2-kirgiziw gazi kollektorına ótkeriliwshi gazdiń muǵdarına tásir kórsetedi.