6-боб. Клиник фармакологиянинг ёшга боғЛИҚ хусусиятлари

КЕКСА ЁШЛИ БЕМОРЛАР ФАРМАКОТЕРАПИЯСИНИИГ
ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ
Шифокорликнинг кенг амалиётида, айниқса, кардиолог, невропатолог каби
мугахассислар, айниқса, умумамалиёт шифокорига мурожаат қиладиган беМорларнинг
ҳар учдан бири кекса ёшли ёки қари одам бўлади ва одатда уларда бир касаллик
эмас, балки бир вақгда турли генезли бир неча касаллик мавжуд бўлади. Бундай
беморларни даволаш учун гериатрия асослари ҳақида билим, хусусан, гериатрик
фармакотерапияни билиш муҳим.
Физиологик қариш ҳамда турли ёндошгаи касалликларни ривожланиши нати-
жасида ёш катталашган сари орган ва тизимлар фаолияти бузила бошлайди. буДВ
фармакодинамик ва фармакокинетик хусусиятларини ўзгариши. дориларнинг ножўя
таъсирларини ривожланиш хавфини ортишига олиб келади. Статистик мйълўмотларга
асосан, кекса ёшли беморларда 30—40 сшли беморларга нисбатан ножўя таъсир
ривожланиш хавфи 1,5-2 баробар юқори бўлиб, 15 % ташкил қилади. 75 ёшдан
катта беморларда эса, бу кўрсаткич 7 баробарга ортади. Дори воситаларининг нбжўя
таъсирлари натижасида содйр бўладиган ўлим ҳолатларининг энг кўп миқдори 70-
80 ёшли беморларга тўғри келади. И.А.Кассирский айТйШича. гериатрик фармако-
терапия бошқалардан фарқли — «ўзига бир хил даражада илм ва санъат белгиларини
мужассамлаштириШи лозим» ва ана шундагина самарали. яъни шахсий фаол ва
хавфсиз бўлади.
Кекса ёшлиларда ДВ фармакокинетнкасиии кўрсатувчи деярли барча кўрсаткич-
лар — сўрилиш, тақсимланиш, оқсиллар бплан богланиш, метаболизм ва чиқарилиш
жараёнлари ўзгаради, бу препаратнинг қондаги миқдори ва фармакологик самарасини
жуда ўзгарувчан бўлишига олиб келади.
Абсорбция (сўрилиш)
Кекса одамлар учун МИЙ ҳам секретор, ҳам мотор фаолиятини бузнлиши хос.
Меъда шираси рН ортади, меъданинг зўриқиб борувчи гипокинезияси ривожланиб,
дорининг ингичка ичакка янада секин тушишига ҳамда кислотага чидамсиз
препаратларни (масалан, ичиладиган пенипиллинлар) меъдада парчаланиб кетиишга
олиб келади. Ичак гипокинезияси ҳам зўриқиб боради. ДВ сўрилишининг бузилпшига
меъда ва ичак шиллиқ қобиғидаги атрофик жараёнлар, қон оқимининг пасайиши
сабаб бўлади.
ДВ сўрйлиши уларни тери остига ёки мушак орасига юборилганда қон оқпмини
секинлашуви ва капиллярлар девори ўтказувчанлигини ўзгариши натижасида ҳам
ўзгаради. Шу сабабли, ДВ шу усулларда юборилганда уларнинг биосингувчаплнги
пасаяди, таъсирининг бошланиши ёш беморларга нисбатан кечроқ ва сустроқ кечади.
Дори воситаларининг тақсимланиши
Томирлдрнинг склерозланиши ва юрак зарб ҳажми катталигини пасайиши
сабаблшдғурли орган ва тўқимачарнинг қон билан таъминланиши бузилади, натижада
ДВ тақсимланиши ҳажми ва тезлиги пасаяди. ДВ гақсимланишига мушак вазнинннг
камайиши, ёғ миқдоринйн ўзгариши, организмда сув миқцорини камайпб кетишп
катта таъсир кўрсатади. 25 ёшдан 60 ёшгача бўлган даврда тананпнг мушак вазни
20 % камаяди, ёғ миқдори 10—20 % ортади. Сув микдори 10—15 %, 70 ёшдан кейин
эса — 18—20 % камаяди. Буларнинг барчаси ДВ кумуляцияланиш таъсирипи ортиши
ва турли заҳарланишлар ривожланишига олиб келади.
Плазма оқсиллари билан боғланиш
Кекса ёшда қон плазмасвда оқсил миқдори тахминан 10—15% камаяди. Айниқса,
асосан ДВ билан боғланадиган альбуминлар миқцори кескин камаяди. Плазмада
препаратнинг фармакологик фаол бўлган эркин қисми кўпайиб, стандарт дозалар
бугорилганда ҳам ДВ токсик, ножўя таъсирларини ривожланишига олиб келиши
мумкин.
Дори воситаларининг метаболизми
ДВ жигардаги метаболизм тезлиги унинг ум\'мий вазнини камайиши, жигардаги
қон оқими тезлиги ва ҳажмини пасайиШи, монооксигеназа тизими фермёнтлари
фаоллигини камайиши натижасида пасайиб, дорили заҳарланишга олиб кслиш хавфи
ортиши мумкин. Масалан, жигарда ёшга боғлиқ ўзгаришларга асосан кўп агпидеп-
рессантлар, айниқеа, учцикликларнинг (амитриптиллин, имипрамин) метаболизми
бузилади. Ана шу дориларни нисбатан Кўп қўллайдиган гериатрик беморларда
постурал гипотензия, сийдик тутнлиши, мувозанатни йўқолнши, кучлн седатация
каби ножўя таъсирлар ривожланадй.