6-Lekciya Órt qáwipsizligi

N
0
=T
0
S, (15.8.) 
bul jerde S-islep shiǵariw bólmesinin' beti, m2; T0-1 m2 maydanǵa norma 
boyínsha belgilengen órt óshirgishler sani. 
Bul korsetkish materiallar skladi, garajlar, sharwashilíq imaratlarí, puw`- xanalar, 
digirmanlar, ashana hám magazinler ushinn 100 m2 maydanǵa 1 dana, elektr 
payatlaw tsexlarí, temirshilik tsexlarí, labaratoriyalar ushin 50 m2 maydanǵa 2 dana 
etip qabil etiledi. 
Órt óshiriw qurilmalarí órtti baslanǵish fazada tolíq saplastiriw hám órt 
óshiriwshiler kelgenshi órt tarqaliwin sheklew maqsetinde isletiledi. Olar statsionar, 
yarim statsionar hám kóshpeli boladi. Órt óshirgishlerdin' tu'ri hám quramina qarap 
suwli, puwli, gazli (uglekislota), aerozol (galoiduglevodorod), suyiqlíqli hám 
kukinli boladi. 
Bunnan tisqari órt óshiriwde ATs-30 (66), ATs-40 (131 ), ATs-40 (130 e) markali 
mashinalar hám MP-600, MP-900, BMP-1600 markali motopompalardan de ken' 
paydalaniladi. 
Órtti óshiriwde professional hám kewilli órt óshiriw jamieleri jumis alip baradi. 
Professional órt qorǵaniwi áskeriylestirilgen hám áskeriylestirilmegen tu'rlerge 
bólinedi. 
SHólkemler, kárhanalarda órtqáwipsizligin shólkemlestiriw hám ob`ektlerdin' 
órtke qarsi halatin támiyinlew usi shólkemlerdin' baslíqlarín ju'klenedi. Olar har bir 
islep shiǵariw bólimi ushin buyriq penen juwapker shahsti belgilewleri hám olardin' 
jumisin qadaǵalap bariwlarí záru'r. 
Kárhana hám shólkemlerdin' hákimshilik-texnik aǵzalarí ózlerine tiyisli 
ob`ektlerdi kóriw hám olardan paydalaniw dáuirinde órtke qarsi barlíq ilajlardi tolíq 
ámelge asiwlarín támiyinleu, joqari órt qáwipsizligi shólkemlerinin' kórsetpeleri 

---

hám de qararlarínin' orinlaniwin qadaǵalap bariwlarí, órt-qarawil qáwipsizligin, órt-
tehnik komissiyasin hám kewilli órt óshiriwshiler drujinalarín shólkemlestiriwleri, 
olardin' jumisin turaqli qadaǵalap bariwi lazim. 
Órt-texnik komissiyasi quramina bas qániygeler, injener-quriwshilar, miynetti 
qorǵau boyínsha muhandis hám kewilli órt óshiriw drujinasinin' basliǵi kiredi. 
Komissiya imarat paydalaniwda órtqáwipsizligi qaǵiydalarína ámel qiliwin, jol 
qoyilip atirǵan kemshiliklerdi, tehnikalardan paydalaniwdaǵi órt qáwipsizligi 
jaǵdayin tekserip baradi hámde záru'r jaǵdayda tiyisli ilajlar kóredi. 
Órtti aniqlaw hám óshiriwdin' avtomat qurallarí. Órtti aniqlawldin' avtomat 
qurallarí (ÓAAQ) hám órtti óshiriwdin' avtomat qurallarí (ÓÓAQ), eger órt 
shólkemlerinin' barlíq jumislarína tásir etiwi hám de birqansha finanslíq ziyan 
keltiriwi mu'mkin bolǵan hallarda qollaniladi. Bunday ob`ektlerge energetik 
«qurilmalar, oraylíq gaz stantsiyalarí, jen'il janíwshi hám janíwshi suyiqlíqlar 
stantsiyalarí, xom-ashyo skladlarí hám janilǵi materiallarín salistirma sarpi 100 
kg/m2 dan artiq bolǵan imaratlar kiredi. 
ÓÓAQlarí órt ornin aniqlaw hám trevoga signalini beriw hám de órtti óshiriw 
qurilmasin iske tu'siriw maslamalarína ibarat boladi. Bul qurilmanin' islew principi 
qorǵalatuǵan obiekt ortaliǵinda noelektrik fizik muǵdarlardi elektrik signallarǵa 
aylandirip beriwge tiykarlanǵan. Órt ju'zege kelgen jaǵdayda avtlomat órt habar 
beriwshi qurilmasinda elektrik signal payda boladi hám bul signal sim arqali qabil 
etiw stanciyasina uzatiladi. 
Órtti avtomat óshiriw qurilmalarí paydalanilatuǵin órt óshiriw elementlerinin' 
tu'rine baylanisli halda suw menen óshiriwshi, suw-kóbikli, hawa-kóbikli, gazli) 
uglerod eki oksidi, azot hám janbaytuǵin gazler), ku'kinli hám kombinatsiyalasqan 
tu'rlerge bólinedi. Bul qurilmalar háreketke keliw waqtina qarap bolsa 
tómendegilerge bólinedi: Ju'dá tez háreketke keliwshi (háreketke keliw waqti 1 
sekundtan artik emes), tez háreketke keliwshi (háreketke keliw waqti 30 sekund), 
orta inertsiyali (háreketke keliw waqti 31-50 sekund), inertsiyali (háreketke keliw 
waqti 60 sekundtan joqari). Olardin' jumis waqtinin' u'zliksizligine baylanisli halda 
qisq hám tasir etiwshi (15 minutqa shekem), orta u'zliksizlikte ( 15-30 min) hám 
uziq waqit islewshi (30 min tan artiq) tu'rlerge bólinedi. 
Janǵin baylanisi hám signalizatsiyasi. Órt baylanisi hám signalizatsiyasi órtti óz 
waqtinda Seziw, aniqlaw hám ol haqqinda órt óshiriwshilerge habar beriw ushin 
isletiledi. Olarǵa tele hám radio baylanis, órt signalizatsiyasi qurilmalarí, elektrik 
signallar, qon'irawlar hám transport qurallarínin' signallarí kiradi. 
A, B hám V kategoriyasindaǵi órtke qáwipli obiektlerde órt haqqinda habar 
beriwshi datchikler ornatiladi. Olar órt ju'zege kelgen jaǵdayda qabil etiw apparatina 
habar jiberedi. Bunday sistemalar órt signalizatsiyasi deb ataladi. Órtti avtomatik 
signalizatsiya qurilmasi (ÓASQ) tuwri hám shen'ber tárizli sxemada ornatiladi. Olar 
isletiletuǵin datchikler tu'rine baylanisli halda issilíq, tu'tin qorǵawshi hám 
kombinatsiyalasqan tu'rlerge bólinedi. Bul qurilmalar órt hám qorǵaniw-órt 
tu'rlerine bólinedi. Órtten qorǵaw sistemalarí qimbat bahali materiallar saqlanatuǵin 
skladlarda, turar jay kvartallarínda isletiledi. Ort hám onin' qorǵaniw 
signalizatsiyasinin' tiykarǵi elementlerine órt haqqinda habar beriwshi qurilma qabil 

---

etiw, baylanis tarmaǵi, kernewlilik deregi, dawisli yaki jaqtilíq signal qurilmasi 
kiredi. 
Órt avtomatik signalizatsiyasine APST-1, signalizatsiyali issilíq órt qurilmasina -
STPU-1 lar misal bola aladi. Usi qurilmalardaǵi órt haqqinda avtomatik xabar 
beriwshi maslamalar ortalíqtaǵi issilíq ózgeriwi, tu'tin hám issilik ózgeriui hám de 
jaqtilíq energiyasinin' ózgeriuin esaplaw tiykarinda isleydi.