6-mavzu: Mikroevolutsiya
Download 0.61 Mb. Pdf ko'rish
|
7--ma\'ruza
|
Genetik-avtomatik
jaraYonlar va ularning evolutsiyadagi ahamiyati.N.P. Dubinin va S. Rayt tajribalarga asoslanib, populyasiyalarda hamma vaqt Xardi-Vaynberg qonuni tasdiqlanavermasligini, kichik populyasiyalarda u Yoki bu allelning konsentratsiyasi bir qancha bo‘g‘in mobaynida o‘zgarishi mumkinligini isbotlab berdilar. Populyasiya qancha kichik bo‘lsa, u holda geterozigota formalarning o‘zaro uchrashishi va gomozigota formalar hosil bo‘lishi ham shuncha tezlashadi. Populyasiyada organizmlar soni ko‘p bo‘lsa, aksincha geterozigota formalarning o‘zaro uchrashishi va gomozigota formalar paydo bo‘lishi kamayadi. Odatda, populyasiyalardagi o‘zgarishlarga ta’sir etuvchi faktorlar ichida tabiiy tanlanish eng muhimi hisoblanadi. Organizmlar soni kam bo‘lgan populyasiyalarda, odatda, tabiiy tanlanish zararli o‘zgarishlarga ega formalarni bartaraf etib, foydali o‘zgarishlarga ega formalarning ko‘payishiga tezroq imkon tug‘diradi. SHu bilan bir qatorda, kichik populyasiyalarda genotiplarning tasodifiy saqlanish imkoniyati ham tug‘iladi. Populyasiyalarda organizmlar soni kam bo‘lganda, qandaydir tasodifiy hodisa tufayli bir xil mutatsiyalarga ega formalar saqlanishi, ikkinchi xil mutatsiyali formalar qirilib ketishi mumkin. Populyasiyalarning keyingi bo‘g‘inlarida saqlangan formalar son jihatdan ortadi va oqibatda populyasiya genofondidagi genlar konsentratsiyasi o‘zgaradi. Tasodifiy hodisalar natijasida populyasiyada genlar konsentratsiyasining o‘zgarishi genetik-avtomatik jaraYon Yoki genlar dreyfi deb ataladi. Bu jaraYon turg‘un Yoki tasodifiy bo‘ladi. Genetik-avtomatik jaraYonlar tabiiy tanlanish bilan bir vaqtda populyasiyaga ta’sir ko‘rsatsa ham, undan farq qilib, hamma vaqt kichik populyasiyalarda va izolyasiya tufayli ajralgan populyasiyalarda genlar takrorlanishidagi hukmron tartibning buzilishiga olib keladi. Katta populyasiyalarda esa bu jarayon tartibsiz ravishda samara beradi, chunki har bir bo‘g‘inda allellarning takrorlanish soni ortgan yo kamaygan yoki o‘zgarmagan holatda bo‘ladi. Kichik populyasiyalarda, shuningdek, izolyasiya oqibatida ajralgan populyasiyalarda allellarning turg‘unligi Yoki qirilib ketishi hisobiga genlarning turg‘un kombinatsiyalari, buning oqibatida esa yangi sistematik birliklar vujudga keladi. Masalan, model uchun olingan dastlabki ikki populyasiyada bir xil A (05) va a (05) allellar konsentratsiyasi bor. Biroq bu populyasiyalarning biri 500000 ta, ikkinchisi 50 ta individga ega, deb faraz qilaylik. U holda birinchi populyasiya 1000000 ta gametadan (500000 ta tuxum hujayra, 500000 ta urug‘ hujayradan), ikkinchisi 100 ta gametadan (50 ta tuxum hujayra, 50 ta urug‘ hujayradan) hosil bo‘ladi. YAngi nasl olish uchun shuncha miqdordagi gametalarni xillab olishda, albatta, 50% A va 50% a nisbati aniq bo‘lmasligi tabiiy bir holdir. O‘zaro farq xillab olingan, xar bir statik materialga mansub. Biroq yirik polulyasiyalarda bunday farq uncha katta bo‘lmaydi va umumiy gametalarning 0,1 % ga teng bo‘ladi. Kichik (50 individli) polulyasiyalarda esa standart farq-xatolik umumiy gametalarning 10% ni tashkil etishi va 50±5ga teng bo‘lishi mumkin. Keltirilgan ma’lumotlar genetik-avtomatik jarayonlar 50 ta individdan iborat populyasiyalarda 500000 ta individdan tashkil topgan populyasiyalardagiga nisbatan 100 marta jadal bo‘lishini ko‘rsatadi. Binobarin, kichik populyasiyalarda allellar konsentratsiyasidagi tasodifiy siljishlar juda yuqori bo‘lib, dastlabki har bir allel konsentratsiyasini populyasiya genofondidan siqib chiqara oladi. Demak, tasodifiy genetik- avtomatik jaraYonlar kichik populyasiyalarning gen tarkibini chuqur differensiyaga uchratishi, ular sistemasida jiddiy genetik farqlar hosil qilishi mumkin. Genetik-avtomatik jaraYonlar katta populyasiyalardan tasodifiy ajralib chiqqan individlarning yangi sharoitda o‘rnashib qolishida ko‘zga yaqqol tashlanadi. Bunday misollar inson populyasiyasi genetikasida ayniqsa ko‘p kuzatilgan. Chunonchi, AQSH ning Pensilvaniya shtatiga qarashli Lankestera degan joyda mennonitlar degan mazhab yashaydi va ularda nikoh mazkur mazhab ichida bo‘ladi. Ma’lum bo‘lishicha, alohida-alohida yashaydigan 80000 ga yaqin bu odamlar 1770 yilgacha Amerikaga ko‘chib kelgan 3 juft erkak va aYolning avlodidan tarqalgan. Muayyan odamlar guruhiga harakterli bo‘lgan hodisa gomozigota holatda polidaktiliyaga ega bo‘lgan pakana odamlarni vujudga keltiruvchi genlar konsentratsiyasining yuqoriligidir. Noto Sarieps (odam) turiga mansub ko‘p populyasiyalar A, V, 0 qon gruppalari bo‘yicha polimorf hisoblanadi va o‘z genotipida G B , G A , G O , allellarni saqlaydi. Mak Artur va Penrouz dunYo aholisida A, V, O genlar qanday qonuniyat asosida takrorlanishini aniqladilar. Olingan ma’lumotlarga ko‘ra dunYo aholisida G A - 21,5%, G B -16,2%, G° - 62,3% ni tashkil etada. O qon gruppasi amerika indetslarida, G A va G V qon gruppasi esa eskimoslarda ko‘p tarqalgan. G V qon gruppasiga ega odamlar Hindiston va Markaziy OsiYoning shimolidan G‘arbiy Evropaga tomon kamaya boradi Avstraliyaning erli aholisida (Torresov bo‘g‘ozining shimolida yashaydigan aholi hisobga olinmaganda) G V qonlilar deyarli uchramaydi. SHimoliy Amerika indetslari orasida G A qonlilar siyrak tarqalgan. Kanadaning g‘arbida yashovchi ba’zi, chunonchi, «qoraoYoq» qabilasida u 30% ga etadi. SHu singari dalillar genetik- avtomatik jaraYon turli sondagi odamlar populyasiyasida har xil nisbatda uchrashidan dalolat beradi. Download 0.61 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|